کتاب شریف کشف الاثر از جمله تالیفات خاص و مهم عالم بزرگوار سید حسین موسوی عرب باغی ^{رحمت الله علیه} میباشد که در بیان احکام مسافت سفر با ماشین و سایر وسائل نقلیه است که تا بحال هیچ عالمی همچون سید حسین عرب باغی ^{رضوان الله علیه} در مورد این باب و در مورد جایگاه احادیث بیاض یوم قلمی نزده .

و اما سوالاتی که با دیدن احادیث هشت فرسخ و احادیث بیاض یوم ذهن همه را درگیر میکند :

اگر سفر عبارت است از مسافت هشت فرسخ چرا در سایر احادیث از هشت فرسخ به بیاض یوم (روشنایی یک روز) عدول کردند؟

آیا ما باید به احادیث هشت فرسخ و یا چهار فرسخ رفتن و برگشتن عمل کنیم ؟ یا باید به احادیث بیاض یوم عمل کنیم ؟

آیا مقصود اهل بیت ^{علیهم السلام} از بیاض یوم همان هشت فرسخ است ؟ چنانکه جمعی از علما خیال کردند ؟

و اما جواب از این سوالات و جواب از جایگاه احادیث هشت فرسخ و احادیث بیاض یوم

سید والا مقام عالم بی بدیل مرحوم سید حسین موسوی معروف به عرب باغی ^{اعلی الله مقامه} در این کتاب شریف جایگاه احادیث هشت فرسخ و چهار فرسخ رفتن و برگشتن را در مقابل احادیث بیاض یوم یا سیر یوم یا مسیر یوم با فقاهت تمام طبق احادیث صحیحه از کتب اربعه و جوامع اربعه بیان فرموده و جایگاه هر دو طایفه از احادیث را مشخص فرموده ( در ادامه کتاب شریف را مطالعه نمایید ).

شروع کتاب کشف الاثر …..

بسم الله الرحمن الرحیم

✍ الحمد الله رب العالمين والصلوة والسلام على محمد وآله الطاهرين من الان الى يوم الدين .

✍ و بعد الحمد و الصلوة بدانکه این مختصری است در بیان مسافت سفر از احادیث اهل بیت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} و در این چند فصل است.

فصل اول در اینکه مسافت چهار فرسخ است

چنانکه در کتاب کافی و تهذیب با سند خودشان از زراره روایت کرده اند، که امام محمد باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

که قصر کردن نماز و روزه در يک برید است و برید چهار فرسخ است .

• کافی ج 3 ص 432 ح 1 ب 77  |  تهذیب ج 4 ص 223 ح 653

و نیز در آن دو کتاب از خزاز روایت کرده اند که به امام جعفر صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

که اندک مسافت که مسافر قصر میکند در آن کدام است؟

حضرت فرمود ؛ يك بريد است.

• کافی ج 3 ص 432 ح 2  |  تهذیب ج 4 ص 223 ح 654

و در کافی از ابن ابی عمیر از بعضی اصحاب خودش روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردند؛

از حد امیال(میل) که در آن واجب است قصر کردن ؟

حضرت فرمود ؛ بدرستیکه حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} قرار داده حد امیال را از سایه ی کوه عیر تا به سایه ی کوه وعیر و آنها دو کوه است در طرف مشرق و مغرب مدینه و زمانیکه آفتاب طلوع میکند واقع میشود سایه ی عیر بر سایه ی وعير و این مسافت همان است که آنحضرت قصر کردن را بر آن قرار داده است.

• کافی ج 3 ص 433 ح 4

و در تهذیب از شحام روایت کرده که شنیدم از امام جعفر صادق ^{علیه السلام} که میفرمود ؛

که مسافر نماز را قصر میکند در مسافت دوازده میل .

• تهذیب ج 4 ص 223 ح 655

و نیز در آن کتاب از هاشمی روایت کرده که از امام جعفر صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم ؛

از قصر کردن ؟

حضرت فرمود ؛ در چهار فرسخ است .

• تهذیب ج 3 ص 208 ح 500

و نیز در آن از ابی جارود روایت کرده که به امام محمد باقر ^{علیه السلام} گفتم ؛

قصر کردن در چقدر مسافت است؟

فرمود كه در يک بريد است .

• تهذیب ج 3 ص 209 ح 501

و نیز از ابن عمار روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

در چقدر مسافت نماز قصر میشود ؟

فرمود ؛ در يک برید آیا نمی بینی که اهل مکه زمانیکه بر عرفات میروند بر آنها واجب است قصر کردن.

• تهذیب ج 3 ص 208 ح 499

و نیز در آن از ابن عمار به سند دیگر روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

در چه مقدار مسافت قصر است؟

فرمود ؛ در يک بريد، وای بر اهل مکه گوئیا آنها با حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} حج نکرده اند پس قصر نمایند!!!

• تهذیب ج 3 ص 209 ح 502

و در کتب اربعه نیز از ابن عمار روایت نموده اند که به امام جعفر صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

که اهل مکه نماز را در عرفات تمام میکنند .

فرمود ؛ وای بر آنها کدام سفر اشد است از عرفات؟ نماز در آنجا تمام نمیشود .

• کافی ج 4 ص 519 ح 5  |  تهذیب ج 3 ص 210 ح 507  |   فقیه ج 2 ص 466 ح 2984

و در کافی از زراره روایت کرده که امام محمد باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

که رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} حج کرد و در منی سه روز مانده و نماز را قصر کرد و بعد از او ابوبکر نیز چنین کرد و بعد از او عمر نیز چنین کرد (تا آخر حدیث) .

• کافی ج 4 ص 518 ح 3

و در فقیه از زراره روایت کرده که از امام محمد باقر ^{علیه السلام} سئوال کردم ؛

از قصر نماز ؟

فرمود ؛ در يک بريد رفتن و با برگشتن و رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} زمانیکه بر ذباب میرفت قصر میکرد و ذباب يک بريد است به مدینه ، و این کار را میکرد برای اینکه چون برمیگشت سفرش دو برید میشد که هشت فرسخ است .

• فقیه ج 1 ص 449 ح 1303

و در تهذیب از ابن وهب روایت کرده که به امام جعفر صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

كه اندک آنچه نماز قصر میشود چقدر است؟

فرمود ؛ يک بريد رفتن با برگشتن .

• تهذیب ج 4 ص 224 ح 657 

و نیز در آن از محمد بن مسلم روایت کرده که به امام محمد باقر ^{علیه السلام} گفتم ؛

قصر در چه قدر مسافت است؟

فرمود ؛ در یک بريد ؛

گفتم ؛ یک بريد؟

فرمود ؛ یک بريد میرود و برمیگردد و یک روز او را مشغول میکند.

• تهذیب ج 4 ص 224 ح 658 

✍ و از این سه حدیث آخر معلوم میشود که در میان احادیث اختلاف نیست ؛ و مراد از احادیث چهار فرسخ و یک برید همان سفر هشت فرسخ است، چه در یک روز برود و برگردد و یا بعد از چندی برگردد، چنانکه در احادیث عرفات ذکر شد که رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} سه روز در منی اقامت کرده و نماز را قصر نمود.

✍ و احادیث هشت فرسخ در خصوص رفتن است که برگشتن تا ده روز نبوده باشد؛

چنانکه در تهذیب از ابن قاسم روایت کرده که امام جعفر صادق ^{علیه السلام} فرمود ؛

که حد قصر بیست و چهار میل (هشت فرسخ) است .

• تهذيب ج 4 ص 221 ح 647

و نیز در آن از ابن بکیر از بعضی اصحاب خودش روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

که کسی از منزل خودش بیرون رود و اراده دارد منزل دیگرش را و یا زراعت خود را ؟

فرمود ؛ اگر در میان دو منزل او و یا در بین خانه و زراعت او ، دو برید (هشت فرسخ) باشد ، قصر میکند و اگر از دو برید کمتر شود نماز را تمام میکند .

• تهذیب ج 4 ص 221 ح 648

و در فقیه و تهذیب از کاهلی روایت کرده اند که از امام جعفر صادق ^{علیه السلام} شنیدم ؛

می فرمود در قصر نماز ، که یک برید است در یک برید که بیست و چهار میل (هشت فرسخ) است .

• فقیه ج 1 ص 436 ح 1268  |  تهذیب ج 3 ص 207 ح 493

✍ و مثل اینها است احادیث دیگر در اینکه سفر هشت فرسخ است و این احادیث منافات با احادیث چهار فرسخ ندارد چنانکه معلوم گردید.

فصل دوم در اینکه سفر عبارت است از (سیر یوم) سیر کردن یک روز

چنانکه در تهذیب از ابن یقطین روایت کرده که از امام موسی کاظم ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از کسی که بر سفر خود بیرون میرود و آن سیر کردن یک روز است؟

فرمود ؛ واجب است بر او قصر کردن زمانیکه سیر او یک روز بوده باشد و هر چندی که در عمل خودش دوران بکند .

• تهذیب ج 3 ص 209 ح 503

و در تهذیب از سماعه روایت کرده که سئوال کردم از امام موسی کاظم ^{علیه السلام} ؛

از مسافر که در چقدر مسافت نماز را قصر میکند؟!

فرمود ؛ در سیر کردن یک روز ( تا آخر حدیث ).

• تهذیب ج 3 ص 207 ح 492

و در فقیه در حدیث زکریا بن آدم حضرت امام رضا ^{علیه السلام} در جواب او نوشت ؛

که قصر کردن در سیر نمودن یک روز و یک شب است .

• فقیه ج 1 ص 450 ح 1304

و در کتاب مستدرک از جعفریات از امیر المومنین ^{علیه السلام} روایت کرده که فرمود ؛

قصر میشود نماز در سیر نمودن یک روز ( تا آخر حدیث ) .

• جعفریات ص 48

✍ و از این احادیث در قصر کردن نماز در سیر نمودن یک روز ظاهر میشود که سیر یک روز غیر از هشت فرسخ است که مسافت مسافر بوده زیرا که در احادیث هشت فرسخ و یا چهار فرسخ با برگشتن حد مسافت معلوم شده، و آن مسافت چه در یک روز باشد و یا چند روز ، باید مسافر قصر کند بدون اختلاف ؛

✍ پس حد قرار دادن سیر یک روز در قصر کردن شاید معنی دیگر داشته باشد و آن اشاره شود از سیر کردن با کشتی و ماشین و طیاره که در زمان سابق نبودند و امامان اهل بیت ^{علیهم السلام} با لفظ سیر یوم و یا مسیرة یوم اشاره فرموده اند، بر این وسائل نقلیه از اختراعات تازه ؛

✍ و اگر مقصود آنحضرت از مسیرة یوم همان هشت فرسخ بوده پس هشت فرسخ و چهار فرسخ را بیان کرده بودند و بر این راویان سیر یوم (احادیث فرسخ ها را) نیز بیان میکردند و چرا از هشت فرسخ واضح عدول کرده اند بر لفظ مسیرة یوم و سیر یوم در احادیث؟ و حال اینکه سیر یک روز نسبت بر اشخاص و ازمان و در مکان مختلف میشود بدون شبهه .

✍ و اگر کسی بگوید که در احادیث سیر یوم خود امامان اهل بیت ^{علیهم السلام} بیان کرده اند که مراد از مسیرة یوم همان هشت فرسخ و سیر کردن سیر قافله است در یک روز ؛ پس در جواب او گفته میشود که بیان امامان سیر یک روز را بر قافله ها و بر هشت فرسخ از جهت اسکات راوی است زیرا که راویان ندانسته بودند این اختراعات را و فهم ایشان بر این وسائل نقلیه تازه نمی رسید پس لابد آنحضرات بعد از اشاره بر مطلب واقعی و ذکر حد مسافت وسائل تازه در این زمان بر مقام اسکلت راویان آمده اند و ذکر کرده که سیر یوم سیر قافله است تا ایشان در احادیث اختلاف ندانند .

✍ و در احادیث وارد شده که ، احادیث آنحضرات مثل قرآن تفسیر دارد در آنها متشابه است .

و صدوق در کتاب معانی الاخبار از ابن فرقد روایت کرده که شنیدم از امام جعفر صادق ^{علیه السلام} میفرمود ؛

که شما داناترین مردمان میشوید زمانیکه بشناسید معناهای کلام ما را و بدرستیکه یک کلمه بر گردانیده میشود بر چند وجه پس اگر کسی خواسته باشد هر آینه بر می گرداند کلام خود را هر طور که میخواهد و دروغ نمی گوید .

• معانی الاخبار ص 1 ح 1

و نیز در آن از کرخی روایت کرده که امام جعفر صادق ^{علیه السلام} فرمود ؛

که یک حدیثی که آن را بفهمی خوبتر است از هزار حدیثی که آن را روایت بکنی یعنی بدون فهم، و کسی از شما فقیه نمیشود تا اینکه بشناسد محل گفته شدن کلام ما را ، و بدرستیکه یک کلمه از کلام ما هر آینه برگردانیده میشود بر هفتاد وجه و از جمیع آنها از برای ما محل خارج شدن است.

• معانی الاخبار ص 2 ح 3

✍ پس از این احادیث سیر و مسیرة یوم و بیاض یوم ظاهر میشود که اگر کسی یک روز با ماشین سیر کند باید قصر بکند نه در کمتر از یک روز تا اینکه سیر کردن یک روز با وسایل نقلیه تازه ، مثل مسافرت کردن هشت فرسخ باشد با وسائل معروفه و قوافل متعارفه .

فصل سوم در تحدید(حدود) مسافت با احادیث بیاض یوم که غیر از هشت فرسخ است

چنانکه در تهذیب از خزاز روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سئوال کردم ؛

از قصر کردن نماز ؟

فرمود ؛ که دو برید است و یا بیاض یوم .

• تهذیب ج 3 ص 210 ح 506

و در آن نیز از ابو بصیر روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

که در چقدر مسافت نماز قصر میشود ؟

فرمود ؛ در بیاض یوم یا در دو برید و حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} رفت بر قریه دى خشب ، پس قصر کرد.

گفتم ؛ آن قریه چقدر است؟

فرمود ؛ دو برید است .

• تهذیب ج 4 ص 222 ح 651

و نیز در آن از بجلی روایت کرده در حدیث مفصل که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفت ؛

در اندک مسافتی که نماز قصر میشود چقدر است؟

فرمود ؛ جاری شده طریقه ی رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} بر بیاض یوم (تا آخر حدیث).

• تهذیب ج 4 ص 222 ح 649

✍ و در دو حدیث اول با صراحت فرمود که قصر نماز در بیاض یوم است و یا در دو برید و در حدیث آخر فرمود سنت آنحضرت جاری شده به بیاض یوم .

✍(و مولف بزرگوار سید والا مقام سید حسین عرب باغی ^{رحمت الله علیه} در قانون الاسلام بعد از آوردن این احادیث فرموده) و در حدیث خزاز و ابو بصیر فرموده که سفر سیر یک روز و یا هشت فرسخ است و این تقسیم که سفر یا این است و یا آن دلیل واضح است که وسائل سفر یک مرتبه متعارف آن زمان است و یکدفعه متعارف زمان دیگر است و سفر کردن از این دو قسم خارج نیست و در واقع این احادیث از غیب خبر دادن است و دانستن غیب است که در آن زمان خبر داده اند از حال این زمان که یک وقت خواهد شد که سفر با فرسخ محدود نمی شود زیرا که کشتی ها و اتومبیلها و طیاره ها مختلف می شود و کارخانه ها تفاوت دارد و شوفرها اختلاف دارد و موتورهای آنها اقسام است و همه را نمی شود که در یک اندازه گرفت و قرار داد و محدود نمود با فرسخ و بلکه قرار جدید از برای اختراعات جدید فرمودند و بیاض يوم و سیر یوم و مسیر یوم قرار دادند یعنی سفر با وسائل جدیده عبارت است از رفتن در روشنایی یک روز و سیر کردن در یک روز و یا یک شب و معنای این احادیث را حقیر در نه سال قبل از این در رساله اساس الاسلام ذکر کردم و این احادیث معجزه است و تا به حال معنای اینها را کسی ندانسته بود و مضمون اینها ظاهر نشده بود علما در حیرت بودند و تأویلها کرده اند .

قانون الاسلام ج 2 در ماده 30

✍ و از اینها ظاهر میشود که بیاض یوم غیر از هشت فرسخ است زیرا که اگر مراد از بیاض یوم همان هشت فرسخ بوده پس تردید معنی نداشت و چرا نفرمود که طریقه آن حضرت همیشه جاری شده بر هشت فرسخ؟!

✍ پس ظاهر میشود که بیاض یوم اشاره است به وسائل نقلیه در این زمان به علت اینکه در آن زمان سابق هشت فرسخ کافی بوده و مراد از بیاض یوم در احادیث مذکوره همان رفتن در یک روز روشن است و عبارت دیگر سیر یوم سابق بوده و رفتن یک روز به حسب اشخاص و زمان و مکان بسیار فرق دارد و ممکن نیست در همه کس با وسائل نقلیه در زمان سابق هشت فرسخ باشد زیرا که در حق کسی بیاض یوم و یا سیر یوم ، دو فرسخ میشود یا سه فرسخ و یا زیادتر و یا کمتر باشد و این قاعده و قانون نمیشود.

✍ پس واضح شد که مراد از احادیث سیر یوم ، و بیاض یوم ، همین وسائل نقلیه در این زمان بوده. و در آن زمان حضرات امامان با اشاره و کنایه و با رمز این وسایل نقلیه تازه اختراع شده را قصد نموده اند ، نه وسائل سابق را از اسب و استر و شتر و پیاده رفتن ، زیرا که وسائل نقلیه سابق قاعده و ضابط نمیشود. از جهت اختلاف زیاد که در آنها بوده ، و اما هشت فرسخ و یا چهار فرسخ رفتن و برگشتن پس اصلا اختلاف ندارد چه در یک روز بروند و یا دو و یا سه روز.

✍ و اما سیر یوم و بیاض یوم با اختراعات تازه پس قانون و قاعده میشود در مسافت بودن در قصر کردن نماز و روزه زیرا که هر که با ماشین و یا با طیاره و یا با کشتی یک روز سیر کند قصر میکند چه صد فرسخ برود و یا هشت فرسخ نه در کمتر از یک روز و این واضح است و اختلاف ندارد.

✍ و اگر مراد از سیر یوم و بیاض یوم ماشین و طیاره نباشد!! پس مقصود از این احادیث چه خواهد شد؟!

✍ اگر مراد همان هشت فرسخ است پس ممکن نیست ، زیرا که بیاض یوم با وسائل سابقه از اسب و استر و شتر بسیار مختلف است. و بلکه اسبها و شترها و استرها و پیادگان اختلاف دارد .

✍ و اگر (احادیث بیاض یوم) حمل شود بر هشت فرسخ ، چنان که جمعی از فضلاء خیال کرده اند ، با وجود ممکن بودن این ، چنان که ذکر شد ، پس حکم سفر کردن با ماشین و طیاره چیست؟ و از کدام حدیث ظاهر خواهد گردید بیان فرمائید ؟!

✍ با وجود بودن احکام اسلام تا بروز قیامت ، و اگر به اطلاقات و عمومات احادیث هشت فرسخ عمل شود لازم میشود که در یک ساعت حرکت ماشین و یا طیاره شخص روزه را بخورد زیرا که ماشین در یک ساعت دو ساعت چهار فرسخ راه را می رود و برمیگردد؛ آیا کسی راضی میشود که در یک ساعت سفرش روزه را بخورد از جهت اینکه چهار فرسخ رفته و برگشته ؛

✍ پس هر روزه کسی (با ماشین و غیره از وسائل نقلیه) در یک ساعت چهار فرسخ راه میرود و بر میگردد ، روزه را افطار میکند ، و (آیا) این کس مثل آن شخص میشود که پیاده و یا با اسب و استر و شتر هشت فرسخ برود و یا چهار فرسخ برود و برگردد، آیا یک نفر عوام این گمان را در حق قانون گذار عاقل میکند؟ تا چه رسد به خداوند عقل و خلاق عقلاء ، و یا بر کسی که چیزی نمیگوید مگر با وحی از خداوند! آیا در این مسئله چه جواب داری (خود بده انصاف ای صاحب کمال).

فصل چهارم در علت قصر در سفر

و در فقیه از فضل بن شاذان روایت کرده در آن عللی که از امام رضا ^{علیه السلام} شنیده ؛

که بدرستیکه نماز قصر شد در سفر ، زیرا که نمازها در اول ده رکعت بوده و هفت رکعت بعد از آن زیاده شد بر ده رکعت و در سفر تخفیف داد و آن زیاده را برداشت از جهت سفر کردن مردمان و زحمت و مشقت ، و از برای مشغول بودن ایشان بر کارهای خودشان از حرکت و اقامت کردن تا اینکه طول دادن نماز و قصر نکردن مسافران را مشغول نکند از آن آنچه بر ایشان لازم در امر معیشت است، و این تخفیف و قصیر در سفر از جهت رحمت و مهربانی خداوند بر بنده مسافر است (تا آخر حدیث).

• فقیه ج 1 ص 454 ح 1318

✍ و از این علت مذکوره در این حدیث شریف ظاهر میشود که علت قصر در سفر همان زحمت مسافرت است که کسی بر غربت میرود و بر مشقت واقع میشود در تدارک وسائل زندگی و درست کردن منزل و فراهم نمودن زاد و راحله در رفتن و آمدن از جای بجای دیگر . و از واضحات است که اینها (این زحمت و مشقت ها) در ماشین و طیاره نبوده در مدت یک ساعت در حرکت چهار فرسخ رفتن و آمدن (یا همان هشت فرسخ)؛

✍ پس چگونه بر اطلاقات احادیث هشت فرسخ بودن سفر و هر چندیکه با طیاره باشد عمل ممکن میشود ؟

✍ آیا چه عیب لازم میآید که اطلاقات احادیث حمل بر وسائل نقلیه در آن زمان و احادیث سیر یوم و بیاض یوم در این زمان گردد؟

✍ و اگر کسی بهتر از این جمع میکند در میان احادیث ، افاده نماید تا حقیر نیز از او استفاده کند.

تمام شد در ساعت سیم از روز چهارم از ماه دوازدهم از سال پنجم از عشره هفتم از صد چهارم از هزار دویم از هجرت نبوی صلى الله علیه و آله به دست حسین بن نصر الله الموسوى

الحمد لله کما هو اهله و ختم بالخیر والسعادة استنساخه بید العبد محمود بن جعفر الموسوی الزرندی فی ١٣٦٧

توجه کنید : عالم والا مقام سید حسین عرب باغی رحمت الله علیه در کتاب شریف قانون الاسلام جلد دوم نیز در مورد جایگاه احادیث بیاض یوم توضیحات کاملی بیان فرموده جهت مطالعه کلیک کنید .