احکام و کیفیت تیمم بدل از وضوء و غسل

ماده دوازدهم در تیمم و حکم آن است؛

آیه شریفه در حکم تیمم

✅️ قال الله ^تعالی؛

« وَإِن كُنتُم مَّرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنهُ »

• سوره نساء آیه ۴۳

✍ حاصل ترجمه آیه به ملاحظه احادیث این است اگر مریض شوید و نتوانید غسل و یا وضوء به جای بیاورید و یا در سفر آب یافته نشود و یا از جهت سرما نتوانید وضوء و یا غسل بکنید و یا یکی از بول و غایط آمده باشد و آب نیابید و یا با زنهای خودتان مقاربت بکنید و آب پیدا نشود و یا قدرت بر استعمال آب نداشته باشید، پس در همه این موارد از جهت نماز گذاردن تیمم بکنید با این طور که دو دست خودتان را بر خاک پاک بر زنید و بعد از آن مسح بکنید با هر دو دست بر بعض روی خود را و بعد از آن مسح نمایید هر دو دست را با آن .

احادیث در کیفیت تیمم

✅️ در کافی و تهذیب از کاهلی روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از تیمم کردن؟

پس دست های خود را بر فرش زد و با دو دست روی خود را مسح کرد و بعد از آن با کف دست خود پشت دست خود را مسح نمود.

• کافی ج ۳ ص 62 ح 3 | تهذیب ج ۱ ص ۲۰۷ ح ۶۰0

قواعد الاسلام جلد 2 ص 44

✅️ در کافی و تهذیب از زراره روایت کرده اند که از حضرت باقر ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از تیمم کردن؟

پس آنحضرت هر دو دست را به زمین زد و برداشت و دست ها را تکان داد و مسح کرد با هر دو دست پیشانی خود را و پشت دست خودش را یک مرتبه.

• کافی ج ۳ ص ۶۱ یا ۴۰ باب ۴۰ ح ۱ | تهذیب ج ۱ ص ۲۰۷ ح ۶۰۱

✅️ و در تهذیب از ابو المقدام روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} تیمم را بیان کرد به من؛

و دست های خود را به زمین زد و آنها را بلند کرده و به هم زد و بعد از آن با آنها مسح کرد بر دو جبین خود و بر دو دست خود یک مرتبه.

• کافی ج 5 ص 181 ح 1 | تهذیب ج ۱ ص 212 ح 614

قواعد الاسلام جلد 2 ص 44

✍ و در بعضی احادیث دو مرتبه وارد شده و آن حمل میشود بر استحباب.

✍ و مثل این حدیث است احادیث دیگر چه تیمم بدل از وضوء باشد و یا تیمم بدل از غسل شود چنانکه؛

در مساوی بودن کیفیت تیمم چه بدل از وضوء باشد یا بدل از غسل و حیض

✅️ در فقیه و تهذیب از عمار روایت کرده اند که گفت سوال کردم از حضرت صادق ^{علیه السلام}؛

از تیمم کردن که آیا در وضوء و غسل و حیض مساوی است؟

حضرت فرمود؛ بلی.

• فقیه ج ۱ ص ۱۰۷ ح ۲۱۶ | تهذیب ج ۱ ص ۲۱۲ ح ۶۱۷

✅️ و در تهذیب از زراره روایت کرده اند که به امام باقر ^{علیه السلام} گفتم؛

که تیمم چگونه است ؟

حضرت فرمود؛ که آن یک نوع است از برای وضوء و از برای غسل جنابت ، و دو دست خود را دو مرتبه به زمین بزن و بعد از آن آنها (دست ها) را به هم بزنی، یک مرتبه از برای روی خودت و یکمرتبه برای دستهای خود و زمانیکه آب یافتی غسل بکن اگر جنب باشی و وضوء بساز اگر جنب نباشی .

• تهذیب ج ۱ ص 210 ح 611

✅️ و از محمد بن مسلم روایت کرده که از امام باقر ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از تیمم ؟

حضرت فرمود؛ یک مرتبه از جهت روی خود و یک مرتبه از برای دستهای خودت .

• تهذیب ج ۱ ص 210 ح 610

✍ و در این دو حدیث تیمم را دو مرتبه به زمین زدن دست بیان کرده اند و در احادیث سابقه اکتفاء فرمودند به یک مرتبه پس شخص مخیر است در میان یک مرتبه و دو مرتبه مستحب است.

قواعد الاسلام جلد 2 ص 44

تیمم بر چه چیز هایی جایز است

در جواز تیمم بر گچ و آهک

✅️ و در تهذیب از سکونی از حضرت صادق ^{علیه السلام} روایت کرده که از حضرت امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} کسی سوال نمود؛

از تیمم کردن بر گج؟ حضرت فرمود؛ عیب ندارد.

گفت؛ بر آهک؟ حضرت فرمود؛ عیب ندارد.

گفت؛ بر خاکستر؟

حضرت فرمود؛ نمی‌شود، زیرا که خاکستر از زمین بیرون نمیشود و بلکه از درخت خارج میشود.

• تهذیب ج ۱ ص ۱۸۷ ح ۵۳۹

✍ و از این حدیث معلوم میشود که هر چه از زمین بیرون شود تیمم بر آن جایز است.

در جواز تیمم به زمین

✅️ و در خصال از ابی امامة روایت کرده که حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} فرمود ؛

که من از میان پیغمبران با چهار چیز فضیلت داده شدم اول اینکه خداوند برای من زمین را سجده گاه و پاک کننده قرار داده و هر که از امت من اراده نماز بکند و آب نیابد و زمین پیدا نماید پس آن زمین سجده گاه او است و پاک کننده ی او است که تیمم بکند و نصرت داده به من خداوند به رعب انداختن بر قلب دشمنان من در مسافت یک ماه و حلال کرده خداوند بر امت من غنیمت نمودن در جهاد از کفار را و فرستاده شده ام بر همه ی مردمان روی زمین .

• الخصال ج 1 ص 201 ح 14 | وسائل الشیعه ج 3 ص 350 ح 3840

✍ و در این حدیث و امثال این مطلق روی زمین را برای تیمم کردن قرار داده چه خالک باشد و یا سنگ و اقسام خاک و انواع سنگ ها .

قواعد الاسلام جلد 2 ص 42

در جواز تیمم به گِل در زمان عذر

✅️ و در کافی و تهذیب از ابوبصیر روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

زمانی که قادر نشوی در تیمم مگر بر گِل پس تیمم کن به گِل و خداوند اولی تر است به عذر آوردن در وقتی که با تو لباس خشک و نمد نباشد که آنها را تکان بدهی و گرد و غبار آنها را جمع بکنی و تیمم نمایی.

• کافی ج ۳ ص ۶۷ یا ۴۳ باب ۴۴ ح ۱ | تهذیب ج ۱ ص ۱۸۹ ح ۵۴۳

در جواز تیمم در وقت ضرورت بر غبار در هر چه بوده باشد

✅️ و در تهذیب از زراره روایت کرده که به حضرت باقر ^{علیه السلام} عرض کردم؛

که در بعضی موارد شخص بر وضوء قادر نمیشود چه بکند و قدرت ندارد که از مرکب پایین شود؟

حضرت فرمود؛ تیمم کند بر نمد و یا بر سرج و یا بر یال اسب و در اینها غبار میشود و بعد از آن نماز میگذارد.

• تهذیب ج ۱ ص 189 ح 544 | سرائر ج 3 ص 587

‌✍ و مثل این است احادیث دیگر.

در جواز تیمم در وقت ضرورت بر برف و یخ

✅️ و در کافی و تهذیب و سرائر از محمد بن مسلم روایت کرده اند که سوال کردم از امام جعفر صادق ^{علیه السلام} ؛

از کسی که در سفر جنب شده و نیافت در آن مگر برف و یخ را ؟

حضرت فرمود؛ او در منزله ی ضرورت است و بر آنها تیمم نماید.

• کافی ج 3 ص 67 ح 1 | تهذیب ج 1 ص 191 ح 553 | سرائر ج 3 ص 612

قواعد الاسلام جلد 2 ص 43

و اما زمان تیمم کردن در صورت نبودن آب

✅️ و در کافی و تهذیب از محمد بن مسلم روایت کرده اند که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

زمانی که آب نیافتی و اراده کردی تیمم را پس به تاخیر انداز تیمم را به آخر وقت و اگر آب نشد زمین از تو فوت نمیشود.

• کافی ج ۳ ص ۶۳ یا ۴۱ باب ۴۱ ح ۱ | تهذیب ج ۱ ص ۲۰۳ ح ۵۸۸

✍ و مثل این است احادیث دیگر .

و اما در موجبات و مبطلات تیمم

✅️ و در کافی و تهذیب از زراره روایت کرده اند که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم؛

که کسی با یک وضوء نماز روز و شب را میگذارد؟

حضرت فرمود؛ بله ؛ مادامی که از او حدث صادر نشده.

گفتم؛ با یک تیمم نماز روز و شب را آیا میگذارد؟

حضرت فرمود؛ بله مادامی که حدث سر نزده و یا آب نیافته است.

گفتم ‌؛ اگر آب یافت و وضوء نساخت و امیدوار شد که بعد از آن آب مییابد و در وقت نماز آب را نیافت؟

حضرت فرمود؛ یافتن آب در اول تیمم را نقض می کند و بر او لازم است اعاده نمودن تیمم.

گفتم؛ اگر در اثناء نماز آب یافت شود؟

حضرت فرمود؛ از نماز منصرف میشود و وضوء میسازد مادامی که رکوع نکرده باشد و اگر رکوع نموده نماز را تمام میکند و تیمم یکی از دو طهارت است.

• کافی ج ۳ ص ۶۳ یا ۴۱ باب ۴۱ ح ۴ | تهذیب ج ۱ ص ۲۰۰ ح ۵۸۰

✍ و مثل این است حدیث عبدالله بن عاصم در کافی و تهذیب از حضرت صادق ^{علیه السلام}.

و اما در صحیح بودن نماز با تیمم

✅️ در فقیه و تهذیب از زراره و محمد بن مسلم روایت کرده اند از حضرت باقر ^{علیه السلام} ؛

که شخصی با تیمم یک رکعت نماز بجا آورد و بعد از آن از او حدث ظاهر شد و آب را نیز یافت، چه بکند؟

حضرت فرمود؛ از نمازش خارج میشود و وضوء میسازد و از آن جایی که مانده بر نماز خود بنا میگذارد.

• فقیه ج ۱ ص ۱۰۷ ص ۲۱۵ | تهذیب ج ۱ ص ۲۰۵ ح ۵۹۵

✅️ و ایضاً در فقیه و تهذیب از ابن مسیره روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه سلام} سوال کردم؛

که شخصی در سفر آب نیافت و نماز را با تیمم بجا آورد و بعد از آن آب یافت و حال اینکه وقت نماز باقی است، آیا نماز او کافی است و یا اینکه باید وضوء بسازد و نماز را اعاده نماید؟

حضرت فرمود؛ اعاده ندارد و خداوند آب، خداوند خاک است.

• فقیه ج ۱ ص ۱۰۷ ح ۲۲۱ | تهذیب ج ۱ ص ۱۵۹ ح ۵۶۴

✍ و مثل این است احادیث دیگر.

✅️ و در تهذیب از ابن بکیر روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

شخصی جنب با تیمم پیشنماز شد و دیگران جنب نبودند، و با او نماز گذاردند؟

حضرت فرمود؛ عیب ندارد، و زمانی که میخواهید تیمم کند باید تیمم در آخر وقت باشد و اگر آب نیافت زمین یافت می‌شود.

• تهذیب ج ۱ ص ۴۰۴ ح ۱۲۶۵