ماده دوازدهم در تیمم و حکم آن است؛
دربیان احکام تیمم؛
قال الله تعالی؛
« وَإِن كُنتُم مَّرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ مِنهُ »
سوره نساء آیه ۴۳
✍ حاصل ترجمه آیه به ملاحظه احادیث این است اگر مریض شوید و نتوانید غسل و یا وضوء به جای بیاورید و یا در سفر آب یافته نشود و یا از جهت سرما نتوانید وضوء و یا غسل بکنید و یا یکی از بول و غایط آمده باشد و آب نیابید و یا با زنهای خودتان مقاربت بکنید و آب پیدا نشود و یا قدرت بر استعمال آب نداشته باشید، پس در همه این موارد از جهت نماز گذاردن تیمم بکنید با این طور که دو دست خودتان را بر خاک پاک بر زنید و بعد از آن مسح بکنید با هر دو دست بر بعض روی خود را و بعد از آن مسح نمایید هر دو دست را با آن .
در کافی و تهذیب از زراره روایت کرده اند که از حضرت باقر علیه السلام سوال کردم؛
از تیمم کردن؟
پس آنحضرت هر دو دست را به زمین زد و برداشت و دست ها را تکان داد و مسح کرد با هر دو دست پیشانی خود را و پشت دست خودش را یک مرتبه.
کافی ج ۳ ص ۶۱ یا ۴۰ باب ۴۰ ح ۱
تهذیب ج ۱ ص ۲۰۷ ح ۶۰۱
✍ و در بعضی احادیث دو مرتبه وارد شده و آن حمل میشود بر استحباب.
✍ و مثل این حدیث است احادیث دیگر چه تیمم بدل از وضوء باشد و یا تیمم بدل از غسل شود؛ چنانکه؛
در فقیه و تهذیب از عمار روایت کرده اند که گفت؛ سوال کردم از حضرت صادق علیه السلام؛
از تیمم کردن که آیا در وضوء و غسل و حیض مساوی است؟
حضرت فرمود؛ بلی.
فقیه ج ۱ ص ۱۰۷ ح ۲۱۶
تهذیب ج ۱ ص ۲۱۲ ح ۶۱۷
و در تهذیب از سکونی از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که از حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام کسی سوال نمود؛
از تیمم کردن بر گج؟
حضرت فرمود؛ عیب ندارد.
گفت؛ بر آهک؟
حضرت فرمود؛ عیب ندارد.
گفت؛ بر خاکستر؟
حضرت فرمود؛
نمیشود. زیرا که خاکستر از زمین بیرون نمیشود و بلکه از درخت خارج میشود.
تهذیب ج ۱ ص ۱۸۷ ح ۵۳۹
✍ و از این حدیث معلوم میشود که هر چه از زمین بیرون شود تیمم بر آن جایز است.
و در کافی و تهذیب از ابوبصیر روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
زمانی که قادر نشوی در تیمم مگر بر گِل پس تیمم کن به گِل و خداوند اولی تر است به عذر آوردن در وقتی که با تو لباس خشک و نمد نباشد که آنها را تکان بدهی و گرد و غبار آنها را جمع بکنی و تیمم نمایی.
کافی ج ۳ ص ۶۷ یا ۴۳ باب ۴۴ ح ۱
تهذیب ج ۱ ص ۱۸۹ ح ۵۴۳
و در تهذیب از زراره روایت کرده که به حضرت باقر علیه السلام عرض کردم؛
که در بعضی موارد شخص بر وضوء قادر نمیشود چه بکند و قدرت ندارد که از مرکب پایین شود؟
حضرت فرمود؛
تیمم کند بر نمد و یا بر سرج و یا بر یال اسب و در اینها غبار میشود و بعد از آن نماز میگذارد.
تهذیب ج ۱ ص ۲۰۲
✍ و مثل این است احادیث دیگر.
و در کافی و تهذیب از محمد بن مسلم روایت کرده اند که حضرت باقر علیه السلام فرمود؛
زمانی که آب نیافتی و اراده کردی تیمم را پس به تاخیر انداز تیمم را به آخر وقت و اگر آب نشد زمین از تو فوت نمیشود.
کافی ج ۳ ص ۶۳ یا ۴۱ باب ۴۱ ح ۱
تهذیب ج ۱ ص ۲۰۳ ح ۵۸۸
✍ و مثل این است احادیث دیگر .
و در کافی و تهذیب از زراره روایت کرده اند که به حضرت باقر علیه السلام گفتم؛
که کسی با یک وضوء نماز روز و شب را میگذارد؟
حضرت فرمود؛ بله ؛ مادامی که از او حدث صادر نشده.
گفتم؛ با یک تیمم نماز روز و شب را آیا میگذارد؟
حضرت فرمود؛ بله مادامی که حدث سر نزده و یا آب نیافته است.
گفتم ؛ اگر آب یافت و وضوء نساخت و امیدوار شد که بعد از آن آب مییابد و در وقت نماز آب را نیافت؟
حضرت فرمود؛ یافتن آب در اول تیمم را نقض می کند و بر او لازم است اعاده نمودن تیمم.
گفتم؛ اگر در اثناء نماز آب یافت شود؟
حضرت فرمود؛ از نماز منصرف میشود و وضوء میسازد مادامی که رکوع نکرده باشد و اگر رکوع نموده نماز را تمام میکند و تیمم یکی از دو طهارت است.
کافی ج ۳ ص ۶۳ یا ۴۱ باب ۴۱ ح ۴
تهذیب ج ۱ ص ۲۰۰ ح ۵۸۰
✍ و مثل این است حدیث عبدالله بن عاصم در کافی و تهذیب از حضرت صادق علیه السلام.
در فقیه و تهذیب از زراره و محمد بن مسلم روایت کرده اند از حضرت باقر علیه السلام ؛
که شخصی با تیمم یک رکعت نماز بجا آورد و بعد از آن از او حدث ظاهر شد و آب را نیز یافت، چه بکند؟
حضرت فرمود؛ از نمازش خارج میشود و وضوء میسازد و از آن جایی که مانده بر نماز خود بنا میگذارد.
فقیه ج ۱ ص ۱۰۷ ص ۲۱۵
تهذیب ج ۱ ص ۲۰۵ ح ۵۹۵
و ایضاً در فقیه و تهذیب از ابن مسیره روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه سلام سوال کردم؛
که شخصی در سفر آب نیافت و نماز را با تیمم بجا آورد و بعد از آن آب یافت و حال اینکه وقت نماز باقی است، آیا نماز او کافی است و یا اینکه باید وضوء بسازد و نماز را اعاده نماید؟
حضرت فرمود؛ اعاده ندارد و خداوند آب، خداوند خاک است.
فقیه ج ۱ ص ۱۰۷ ح ۲۲۱
تهذیب ج ۱ ص ۱۵۹ ح ۵۶۴
✍ و مثل این است احادیث دیگر.
و در تهذیب از ابن بکیر روایت کرده که به حضرت صادق علیه السلام گفتم؛
شخصی جنب با تیمم پیشنماز شد و دیگران جنب نبودند، و با او نماز گذاردند؟
حضرت فرمود؛ عیب ندارد، و زمانی که میخواهید تیمم کند باید تیمم در آخر وقت باشد و اگر آب نیافت زمین یافت میشود.
تهذیب ج ۱ ص ۴۰۴ ح ۱۲۶۵