احکام کودکان و تربیت فرزندان ؛
ماده پانزدهم در اینکه تکلیف و احکام اطفال موقوف بر استعداد ایشان است ؛
قال الله تعالی؛
« لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا »
یعنی « خداوند به مخلوق تکلیف نمیفرماید مگر به قدر آنچه عطا فرموده بر ایشان از عقل و استعداد و قدرت. »
سوره طلاق آیه ۷
✍ و این آیه عمومیت دارد بر جمیع تکالیف.
و در کتب اربعه از حضرت صادق علیه السلام از پدرش روایت کرده اند که فرمود؛
ما امر میکنیم اطفال خودمان را به نماز گذاردن زمانی که پنج ساله باشند و شما امر بکنید اطفال خود را بر نماز به جای آوردن در وقتی که هفت سال داشته‌اند و ما امر میکنیم اطفال خودمان را به روزه داشتن در آن زمانی که هفت ساله شوند بر آن مقداری که قدرت دارند از روزه گرفتن روز تا نصف روز و یا زیادتر از آن و یا کمتر از آن و زمانی که غلبه کرد به آنها تشنگی و یا گرسنگی افطار میکنند تا این که عادت نمایند و تا وقتی که قدرت داشته باشند و در وقت قدرت ایشان واجب میشود روزه و شما امر بکنید اطفال خودتان را به روزه بودن زمانی که نه ساله باشند بر آن مقداری که قدرت دارند از روز و زمانی که غالب شد به آنها تشنگی افطار نمایند.
کافی ج ۳ ص ۴۰۹ یا ۲۳۲ باب ۲۳۴ ح ۱
فقیه ج ۱ ص ۱۸۲ یا ۴۲۶ ح ۸۶۱
تهذیب ج ۲ ص ۳۸۰ ح ۱۵۸۴
استبصار ج ۱ ص ۴۰۹ ح ۱۵۶۴
وسائل الشیعه ج ۴ ص ۲۰ باب ۳ ح ۵
و در تهذیب و استبصار از علی بن جعفر عليه السلام روایت کرده که از حضرت کاظم علیه السلام سوال کردم؛
چه وقت واجب است روزه و نماز بر اطفال؟
حضرت فرمود؛
زمانی که مراهق شود یعنی بر بلوغ نزدیک باشد و روزه و نماز را بداند و معرفت برساند.
تهذیب ج ۲ ص ۳۸۰ ح ۱۵۸۷
استبصار ج ۱ ص ۴۰۸ ح ۱۵۵۹
و ایضاً در تهذیب و استبصار از عمار روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
که چه وقت واجب میشود نماز بر طفل؟
حضرت فرمود؛
وقتی که بر سیزده سال برسد و اگر قبل از این محتلم شود پس واجب است نماز بر او و قلم تکلیف بر او جاری میشود و دختر نیز مثل پسر است اگر سیزده ساله باشد و یا قبل از آن حایض شود پس واجب است بر او نماز و جاری میشود قلم تکلیفات بر آن دختر.
تهذیب ج ۲ ص ۳۸۰ ح ۱۵۸۸
استبصار یک جلدی ص ۱۲۸ ح ۲ باب ۱۱۷
و باز در تهذیب و استبصار از محمد بن مسلم روایت کرده که به حضرت باقر علیه السلام گفتم؛
چه وقت طفل نماز میگذارد؟
حضرت فرمود؛ وقتی که نماز را بداند.
گفتم؛ چه وقت نماز را میداند و نماز بر او واجب است؟
حضرت فرمود؛ در شش سالگی.
تهذیب ج ۲ ص ۳۸۱ ح ۱۵۸۹
استبصار ج ۱ ص ۴۰۸ ح ۱۵۶۲
وسائل ج ۴ ص ۱۸ باب ۳ ح ۲
و ایضاً در تهذیب و استبصار از ابن وهب روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام پرسيدم؛
که چه وقت طفل اخذ میشود به نماز گذاردن؟
حضرت فرمود؛ در بین شش سال و هفت سال.
گفتم؛ کدام وقت اخذ خواهد شد به روزه؟
حضرت فرمود؛
در بین چهارده سال و پانزده سال و هر گاه قبل از این روزه داشته باشد او را وا گذارد، پسر من قبل از چهارده سال روزه داشت من او را واگذار کردم به خودش.
تهذیب ج ۲ ص ۳۸۱ ح ۱۵۹۰
استبصار ج ۱ ص ۴۰۹ ح ۱۵۶۳
وسائل ج ۴ ص ۱۹ باب ۳ ح ۱
و باز در تهذیب و استبصار از ابن عمار روایت نموده که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
زمانی که طفل شش ساله شد واجب است بر او نماز وقتی که قدرت داشته باشد به روزه داشتن واجب میشود بر او روزه.
تهذیب ج ۲ ص ۳۸۱ ح ۱۵۹۱
استبصار ج ۱ ص ۴۰۸ ح ۱۵۶۱
و در فقیه از حسین بن قارون روایت کرده که از حضرت رضا علیه السلام پرسيدم؛
مردی اولاد خود را اجبار میکند و یک و دو روز نماز نمیگذارد.
حضرت فرمود؛ چند سال دارد آن پسر؟
گفتم؛ هشت سال.
حضرت فرمود؛ سبحان الله! پسر هشت ساله نماز را ترک میکند!
عرض کردم؛ درد دارد.
حضرت فرمود؛ به قدری که قادر میشود نماز را بگذارد.
فقیه ج ۱ ص ۱۸۲ یا ۴۲۷ ح ۸۶۲
و در کافی و تهذیب از جابر روایت کرده اند که به حضرت باقر علیه السلام گفتم؛
اطفال در نماز جماعت در صف نماز میباشند.
حضرت فرمود؛
ایشان را منع نکنید از نماز جماعت ولکن همه‌ی ایشان در نزد هم دیگر نباشند.
کافی ج ۳ ص ۴۰۹ یا ۲۳۳ باب ۲۳۴ ح ۳
تهذیب ج ۲ ص ۳۸۰ ح ۱۵۸۶
وسائل الشیعه ج ۴ ص ۲۱ باب ۴ ح ۲
و در کتب اربعه از سکونی روایت کرده اند که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
زمانی که طفل قدرت داشته باشد به سه روز روزه‌ء متصل به هم پس روزه به او واجب است.
کافی ج ۴ ص ۱۲۵ یا ۷۵ باب ۸۹ ح ۴
فقیه ج ۲ ص ۷۶ ح ۳۳۰
تهذیب ج ۴ ص ۳۲۶ ح ۱۰۱۳
استبصار یک جلدی ص ۲۶۸ ح ۲ باب ۳۶
وسائل الشیعه ج ۱۰ ص ۲۳۵ باب ۲۹ ح ۵
در کافی و فقیه از سماعه روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
که طفل چه وقت باید روزه داشته باشد؟
حضرت فرمود؛ وقتی که قدرت داشته باشد به روزه.
کافی ج ۴ ص ۱۲۵ یا ۷۵ باب ۸۹ ح ۳
فقیه ج ۲ ص ۷۶ ح ۳۳۱
وسائل الشیعه ج ۱۰ ص ۲۳۴ باب ۲۹ ح ۲
و در تهذیب از محمد بن مسلم روایت کرده که سوال کردم از حضرت باقر علیه السلام؛
که چه وقت طفل روزه باید داشته باشد؟
حضرت فرمود؛ وقتی که قدرت روزه داشته باشد.
تهذیب ج ۲ ص ۳۲۶ ح ۱۰۱۴
✍ و در فقیه بعد از ذکر کردن جمله‌ای از این احادیث مذکوره فرموده؛
همه این احادیث در معنی اتفاق دارد و در معنای اینها اختلاف نیست که اطفال اخذ میشوند به روزه داشتن زمانی که نه سال تا بر چهارده سال و پانزده سال و تا بر احتلام و همچنین است دختران را از نه سال تا اینکه حایض شوند. « تمام شد کلام آن مرحوم ».
✍ و مؤلف میگوید که فرمایش مرحوم صدوق در فقیه حق است و در بین این احادیث اختلاف ندارد و بلکه این احادیث از حضرات ائمه علیهم السلام بیان واقعی و معجزه است زیرا که مراتب نشو و نمای اطفال تفاوت دارد و قدرت و قوه بدن ایشان مختلف است و فهم و ادراک و عقل و شعور در آنها یکسان و مساوی نیست و بعض ایشان در شش ساله و بعض آنها در هفت سال و جمعی از ایشان در هشت سال و جمله‌ء از آن ها در نه سال و تا پانزده سال صاحب قدرت و قوت و با فهم و با شعور و با عقل و تمیز میباشند، و از این جهت در همه اطفال سال مخصوص تعیین نکرده اند و از شش سال تا پانزده سال بر اطفال از پسر و دختر تکلیف نماز و روزه تعیین فرموده اند و فرق در بین ذکور و اُناث قرار نداده اند و هر دو را مساوی نموده اند و هر که بگوید که همه اطفال ذکور و اُناث و یا فقط ذکور و یا فقط اُناث در ده ساله و یا زیادتر و یا کمتر مکلف میشوند بر نماز و روزه و یا بر یکی از اینها پس آن کس باید همه این احادیث را رد بکند و انکار نماید العياذ بالله.
✍ و اما آنچه در بعضی احادیث وارد شده که تکلیف اُناث در نه سال است و پسر در پانزده سال پس آنها محمول است بر تقیه و موافق به مذهب دیگران است به علت این که همهء ذکور و جمیع اُناث در نشو و نما مساوی نیستند و بلاد و زمان و مکان و اطفال و اشخاص مختلف است که همهء مردمان اینها را میدانند و حضرات ائمه علیه السلام خلاف واقع را نمیفرمایند.
✍ و حقیر این مسئله را با تفصیل در کتاب اثنی عشریه بیان کرده و در بین احادیث اختلاف نیست و اختلاف ناشی شده از تقیه و یا از عدم فهم موارد احادیث و تمیز ندادن محل حدیث.
✍ و آنچه حقیر در این مسئله بیان کرد یک تحقیق انیق و یک تدقیق عمیق است که آن کس میداند و میفهمد که در احادیث حضرات ائمه علیه السلام اطلاع کامل داشته باشد و جمیع احادیث را دیده و موارد آنها را تمیز داده باشد، و کار و شغل هر کس نیست طعمه‌ء هر مرغکی انجیر نیست.