احکام تشهد و سلام نماز و اذکار آنها

قال الله ^{عز و جل} ؛

« یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا ».

یعنی؛  ای آن کسانی که ایمان دارید، صلوات بفرستید بر حضرت پیامبر ^{صلی الله علیه و آله} و به فرمایشات او تسلیم باشید و از اطاعت او خارج نشوید.

• سوره احزاب آیه ۵۶

و در تهذیب از عبدالملک روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

تشهد بعد از رکعت دوم این است ؛

« الْحَمْدُ للّه‏ِِ اَشْهَدُ اَنْ لااِلهَ اِلاَّ اللّه‏ُ وَحْدَهُ لا شَریكَ لَهُ وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَرَسُولُه، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ الِ مُحَمَّدِ وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ وَ ارْفَعْ دَرَجَتَهُ.»

• تهذیب ج ٢ ص ٩٢ ح ٣۴۴

در تهذیب از محمد بن مسلم روایت کرده که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم؛

کسی از نماز فارغ شد و تشهد را فراموش نمود.

حضرت فرمود؛

اگر نزدیک است رجوع میکند به مکان خود و تشهد میگوید و الا یک جای نظیف پیدا میکند و در آنجا تشهد میگوید.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٧ ح ۶١7

و از ابن خالد روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

کسی بعد از رکعت دویم تشهد را نسیان (فراموش) نمود و بعد از قیام به خاطرش آمد؟

حضرت فرمود؛

اگر رکوع نکرده، مینشیند و تشهد میگوید و اگر رکوع کرده نماز را تمام میکند و بعد از سلام دو سجده ی سهو بجا آورد.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٨ ح ۶١٨
• استبصار ج ۱ ص ٣۶٢ ح ١٣٧۴

✍  و در بعضی احادیث بعد از دو سجده ی سهو تشهد را میگوید. چنانکه؛

چنانکه در تهذیب از ابو بصیر روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از کسی که تشهد را فراموش کرده؟

حضرت فرمود ؛ دو سجده میکند و در آن تشهد میگوید.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٨ ح ۶٢١

و ایضاً در تهذیب از حلبی روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

کسی در نماز تشهد را نسیان میکند؟

حضرت فرمود؛ رجوع مینماید و تشهد میگوید.

گفتم؛ دو سجده‌ی سهو میکند یا نه؟

حضرت فرمود؛ در این صورت سجده ی سهو ندارد. ( از جمله مسئله مهم در احکام تشهد و سلام و قابل تأمل )

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٨ ح ۶٢٢

✍  و از این حدیث معلوم میشود که سجده ی سهو در فرض نسیان(فراموشی) تشهد مستحب است.

✍  و ایضاً از اینها ظاهر است که شخص اختیار دارد در این که بعد از نماز، تشهد را قضا بکند بدون سجده ی سهو و یا بعد از سجده ی سهو تشهد بگوید، چنان که در حدیث ابو بصیر است. ( چنانکه این مسئله ی مهم در اینجا احکام تشهد و سلام اشاره شد همچنین در ماده ی سهویات نماز کاملتر با دلایل بیشتر از احادیث بر واجب نبودن سجده ی سهو گفته شده مطالعه نمایید. )

✍  و بعد از تشهد باید در نماز سلام گفت و آخر نماز سلام است. ( این احادیث در احکام تشهد و سلام خیلی مهم و قابل تأمل هستند.)

چنانکه که در کافی از ابن قداح روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود که رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} فرموده؛

اول نماز وضوء و تحریم آن تکبیر و تحلیل آن سلام دادن است.

• کافی ج ۳ ص ۶٩  ح ٢

و ایضاً از ابو بصیر روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

در کسی که در نماز صبح قبل از تشهد خون دماغ شده، که از نماز خارج شود و دماغش را بشوید و برگردد و نماز خود را تمام میکند و به درستی که آخر نماز سلام است.

• تهذیب ج ٢ ص ٣٢٠ ح ١٣٠٧
• استبصار ج ۱ ص ٣۴۵ ح ١٣٠٢

و در علل الشرایع و عیون از ابن شاذان روایت کرده که حضرت رضا ^{علیه السلام} فرمود؛

جهت این که قرار داده شده سلام نماز که تا اینکه حلال شود گفتگو و قرار داده نشده در عوض سلام تکبیر و یا تسبیح و یا چیزی دیگر زیرا که زمانیکه شخص به نماز داخل شد حرام گردید بر او گفتگو نمودن با مخلوق و واجب شد اقبال به سوی خالق و بنابراین قرار داده شده تحلیل نماز کلام مخلوق و برگشتن و فارغ شدن از نماز و ابتدا کلام مخلوق در اول با سلام دادن است.

( از جمله مسئله مهم در احکام تشهد و سلام )

• علل الشرایع ص ٢۶٢ ح ٩
• عیون الاخبار رضا ج ٢ ص ١٠٨

و در تهذیب از ابو بصیر روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

وقتی که پیش نماز باشی، پس سلام نماز این است که بگویی « اَلسَّلامُ عَلَیكَ اَیهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللّه‏ِ وَبَرَكاتُهُ » و بگویی « اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلى عِبادُ اللّه‏ِ الصّالِحینَ » و زمانی که این را گفتی، نماز قطع و تمام میشود و بعد از تمام شدن نماز خبر و اعلام میکنی بر قوم و میگویی در حالتی که روی به قبله باشی « اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ وَ رَحْمَةُ اللّه‏ِ وَبَرَكاتُهُ » و همچنین میگویی زمانی که تنها باشی مثل این که پیشنماز بودی، و زمانی که در میان جماعتی باشی پس بگویی مثل آن که گفتی و سلام بگو بر آن کسیکه در راست و چپ تو هستند و در طرف چپت اگر کسی نشد، سلام بدهی بر آنهایی که در راست تو است و سلام را ترک مکن به طرف راست خودت اگر در طرف چپ کسی نباشد. ( از جمله مسئله مهم در احکام تشهد و سلام )

• تهذیب ج ٢ ص ٩٣ ح ٣۴٩

✍ و از این حدیث ظاهر شد که در سلام نماز،اولا باید به حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} سلام داد و بعد از آن بر مؤمنین با « اَلسَّلامُ عَلَینا » و با این نماز تمام میشود و بعد از این که نماز تمام شد باید سلام تحلیل و حلال شدن گفتگو بگوید که « اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ » باشد.

✍ پس معلوم شد که « اَلسَّلامُ عَلَینا » در آخر نماز کفایت نمیکند، هر چندی که نماز با آن تمام میشود و بلکه لابد است از گفتن « اَلسَّلامُ عَلَیكُمْ » برای اعلام و حلال شدن کلام با مخلوق.

چنانکه در فقیه از ابو بصیر و زراره روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

بدرستیکه صلوات به آنحضرت ^{صلی الله علیه و آله} از تمام شدن نماز است و برای نماز گذار نماز نیست زمانی که ترک بکند صلوات را به آنحضرت. ( از جمله مسئله مهم در احکام تشهد و سلام و قابل تأمل )

• فقیه ج ٢ ص 183 ح 2085

و در تهذیب از زراره و ابو بصیر روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

از تمام شدن روزه دادن زکوة فطره است و از تمام بودن نماز صلوات بر حضرت پیغمبر ^{صلی الله علیه و آله} است و هر که نماز بگذارد و به آنحضرت صلوات نفرستد با عمد از برای آن کس نماز نیست.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٩ ح ۶٢۵
• استبصار ج ۱ ص ٣۴٣ ح ١٢٩٢

و در کافی از ابن هرون روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

زمانی که یکی از شما نماز بگذارد و به حضرت پیغمبر ^{صلی الله علیه و آله} صلوات نفرستد، آن نماز او را به غیر از راه جنت میبرد. ( مسئله مهم در احکام تشهد و سلام و قابل تأمل )

• کافی ج ٢ ص ۴٩۵ ح 19

چنانکه صدوق در کتاب مجالس روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرموده؛

هر که بگوید صلی الله علی محمد و صلوات بر آل آنحضرت نفرستد بوی جنت را نیابد و حال آنکه بوی آن از پانصد سال راه پیدا میشود.

• امالی صدوق ص ۴۶٩ ح ١٩

و ایضا از حضرت باقر ^{علیه السلام} از پدرانش روایت کرده که حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} فرموده؛

هر که به من صلوات بفرستد و آل مرا به من متصل ننماید بوی جنت را نیابد و بوی آن از پانصد سال یافته میشود.

• امالی صدوق ص ١۶٧ ح ٩

و در ثواب الاعمال و مجالس از ابن سنان از حضرت صادق ^{علیه السلام} روایت کرده در حدیث مفصل که فرمود؛

که کسیکه از امت من زمانیکه به من صلوات بفرستد و اهل بیت مرا به من متصل نماید درهای آسمان برای او باز میشود و ملائکه بر او صلوات میفرستد و زمانی که به من صلوات فرستد و اهل بیت مرا متصل ننماید بمن در صلوات در بین آنکس و آسمان هفتاد حجاب میشود. ( حدیث خیلی مهم در احکام تشهد و سلام و قابل تأمل )

• ثواب الأعمال ص ١٨٨ ح ۱
• امالی صدوق ص ۴۶۴ ح ١٨

و در وسایل از تفسیر نعمانی از حضرت امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} روایت کرده که حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} فرموده؛

صلوات دم بریده به من نفرستید بلکه صلوات بفرستید بر اهل بیت من و ایشان را از من قطع نکنید و هر نسب و سبب در روز قیامت قطع خواهد شد غیر نسب و سبب من.

• وسائل الشیعه ج ٧ ص ٢٠٧ ح ١٧
• محکم و متشابه ص ١٩

همچنین بخوانید : احکام تشهد و سلام نماز را در کتاب قواعد الاسلام جلد 2 و قواعد الدین جلد 2 و اساس الاسلام این عالم بزرگوار.