کاملترین احکام رکوع و سجود و 8 سوال فقهی

احکام رکوع و سجود را : در پیج اینستاگرام مطالعه نمایید و از سوالاتی که در کامنت ها شده مطلع شوید و اگر سوالی داشتید از طریق کامنت و دایرکت اقدام نمایید.

آیه شریفه در مورد وجوبیت رکوع و سجود در نماز و تفسیر از آن

قال الله تعالی؛

« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون »

یعنی؛ « ای کسانی که ایمان دارید در نمازهای خودتان رکوع و سجده بکنید و بر پروردگار خودتان با رکوع و سجده نمودن عبادت نمائید و عمل خیر و خوب بجا آورید شاید که شما رستگار باشید.»

• سوره حج آیه ٧٧

‌

✍ و در این آیه خداوند امر فرموده به رکوع و سجده و اینها را عبادت قرار داده و کار خوب بر بندگان و صاحبان ایمان شمرده و باعث فلاح و رستگاری از کبر و تکبر و غرور قرار داده است و چیزی که این همه فایده داشته باشد واجب میشود. چنانکه؛

دربیان این که رکوع و سجود در نماز واجب است

در کافی و تهذیب از محمد بن مسلم روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السّلام} فرمود؛

که خداوند واجب و فریضه فرموده رکوع و سجود را.

• کافی ج ۳ ص ٣۴٧ ح ١
• تهذيب ج ٢ ص ١۴۶ ح ۵۶٩

و در تهذیب از ابن سنان روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

که خداوند فریضه و واجب نموده رکوع و سجود را.

• تهذیب ج ٢ ص ١۴٧ ح ۵٧۵
• استبصار ج ۱ ص ٣١٠ ح ١١۵٣

و در فقیه از زراره روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

که خداوند واجب کرده بر بندگان خودش رکوع و سجود را و قرائت طریقه و قرارداد حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} است.

• فقیه ج ۱ ص ٢٢٧ ح ١٠٠۵

در فقیه و تهذیب از زراره روایت کرده اند که سوال کردم از حضرت باقر ^{علیه السّلام}؛

از واجباتی که خداوند در نماز قرار داده؟

حضرت فرمود؛ وقت و قبله و طهارت از حدث از غسل و وضو و اقبال قلب به نماز و رکوع و سجود و دعا کردن که در قرائت طلب هدایت کردن از خداوند.

گفتم؛ غیر از اینها از سایر اقوال و اعمال؟

حضرت فرمود؛ آنها طریقه و قرارداد حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله است در اثناء نماز فریضه.

• فقیه ج ۱ ص ٢٢٧
• تهذیب ج ٢ ص ٢۴١ ح ٩۵۵

و نیز از سماعه روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

که رکوع و سجود در قرآن در نماز نازل شده یا نه؟

حضرت فرمود؛

بلی! فرمایش خداوند است؛ « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا » .

• سوره حج آیه ٧٧
• تهذیب ج ٢ ص ٧٧ ح ٢٨٧
• استبصار ج ۱ ص ٣٢۴ ح ١٢١١

در این که اگر رکوع و سجود عمداً و سهواً ترک شود نماز باطل است و باید اعاده کرد

در کافی و تهذیب از حلبی روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

که نماز سه جزء است؛ یکی طهارت از حدث و یکی رکوع و دیگری سجود است.

• کافی ج ۳ ص ٢٧٣ یا ١۵۴ ب ١۶٩ ح ٨
• تهذیب ج ٢ ص ١۴٠ ح ۵۴۴

و در فقیه و تهذیب از زراره روایت کرده اند که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

اعاده نمیشود نماز مگر از جهت ترک یکی از پنج چیز؛ وقت و قبله و طهارت از حدث و رکوع و سجود.

• فقیه ج ۱ ص ٢٢۵ ح ٩٩١
• تهذیب ج ٢ ص ١۵٢ ح ۵٩٧

✍و از این دو حدیث معلوم میشود که با ترک نمودن رکوع و سجود و یا ترک هر یکی از این پنج چیز ( وقت ، طهارت ، قبله ، رکوع ، سجود ) با عمد و یا سهو نماز باطل است.

همچنین بخوانید : احکام مبطلات نماز را .

در بیان اذکار رکوع و سجود

✍و اما در بیان اذکار رکوع و سجود چنانکه؛

در تهذیب از هشام بن سالم روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از تسبیح گفتن در رکوع و در سجود؟

حضرت فرمود؛ در رکوع میگویی « سبحان ربی العظيم » و در سجده « سبحان ربی الأعلى » و فریضه ( واجب ) از این ها یک مرتبه است و سه مرتبه مستحب است و فضیلت در هفت مرتبه.

• تهذیب ج ٢ ص ٧۶ ح ٢٨٢

و در کافی و تهذیب و سرایر از هشام بن حکم روایت کرده اند که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

آیا کفایت میکند در رکوع و سجود این که بگویم « لا اله الا اللَّه و الحمدلله و الله اکبر » یا نه؟

حضرت فرمود؛ بلی کافی است و همه‌ی اینها ذکر الله است.

• کافی ج ۳ ص ٣٢٩ یا ١٨۶ ب ١٩٢ ح ۵
• تهذیب ج ٢ ص ٣٠٢ ح ١٢١٨
• مستطرفات السرایر ص ٩۶ ح ١٢

و در کافی و تهذیب از هشام بن سالم روایت کرده اند که گفتم به حضرت صادق ^{علیه السلام} ؛

که آیا کفایت میکند برای من در عوض « سبحان اللَّه » در رکوع و سجود گفتن « لا اله الا اللَّه و الله أكبر »؟

حضرت فرمود؛ بلی کفایت می کند.

• کافی ج 3 ص 321 ح 8
• تهذیب ج ٢ ص ٣٠٢ ح ١٢١٨

چند مرتبه ذکر و یا تسبیح گفتن در رکوع و سجود نماز کفایت میکند؟

و ایضاً از زراره روایت کرده که به حضرت باقر ^{علیه السّلام} عرض کردم؛

که در رکوع و سجود چه کفایت میکند؟

حضرت فرمود؛ سه تسبیح در پشت سر هم دیگر و یک تسبیح تام( کامل) کافی است.

• تهذیب ج ٢ ص ٧۶ ح ٢٨٣

و ایضاً از ابن یقطین روایت کرده که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سوال کردم؛

که در رکوع و سجود چه قدر تسبیح کافی است؟

حضرت فرمود؛

سه تسبیح و کفایت میکند تو را یک تسبیح در وقتی که پیشانی تو در زمین قرار بگیرد.

• تهذیب ج ٢ ص ٧۶ ح ٢٨۵

و ایضاً از ابو بصیر روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از کمتر چیزی که در رکوع و سجود کفایت می کند؟

حضرت فرمود؛ سه مرتبه « سبحان اللَّه ».

• تهذیب ج ٢ ص ٨٠ ح ٢٩

و اما در این که در نماز بعد ازبلند شدن از رکوع باید کمر خود را صاف کرد

و در کافی و تهذیب از ابو بصیر از حضرت صادق ^{علیه السلام} روایت کرده اند که فرمود؛

زمانی که سر خود را از رکوع برداشتی قامت خود را راست بکن. زیرا که نماز کسی که صلب خود را راست نکند نماز نیست.

• تهذیب ج ٢ ص ٧٨ ح ٢٩٠

و اما در این که با فراموش کردن ذکرهای رکوع و سجود ،ایرادی به نماز وارد نمیشود…

و در تهذیب از ابن قداح از حضرت صادق ^{علیه السلام} روایت کرده که از حضرت امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} سوال کردند؛

از کسی که در رکوع تسبیح را فراموش نمود؟

حضرت فرمود؛ نماز تمام است.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٧ ح ۶١٢

و ایضاً از ابن یقطین روایت کرده که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از کسی که در رکوع و در سجود تسبیح را نسیان(فراموش) کرد؟

حضرت فرمود؛ عیب ندارد.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٧ ح ۶١۴

و اما در اینکه شک کردن به یکی از افعال نماز بعد از گذشتن مکان آن ، آن شک اعتبار ندارد…

و در کافی و تهذیب از ابو بصیر روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از کسی که در حال قیام شک میکند که آیا رکوع کرده یا نه؟

حضرت فرمود؛ رکوع میکند و بعد از آن سجده مینماید.

• کافی ج ۳ ص ٣۴٨ ح ۱
• تهذیب ج ٢ ص ١۵٠ ح ۵٩٠
• استبصار ج ۱ ص ٣۵٧ ح ١٣۵٢

و در تهذیب از ابن سنان از حضرت صادق ^{علیه السلام} روایت کرده که فرمود؛

زمانی که فراموش نمودی چیزی را از نمازت چه رکوع و چه سجود و یا تکبیر باشد و بعد از آن به خاطرت آمد و محل آن نگذشته است پس آن را بجا بیاور چنان که مانده.

• تهذیب ج ٢ ص ٣۵٠ ح ١۴۵٠

و در تهذیب از اسماعیل بن جابر روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

هر گاه شک نماید در رکوع بعد از سجده نمودن باید بگذرد و اگر شک بکند در سجده بعد از قیام نمودن باید بگذرد و هر چیزی که شک نماید در آن بعد از تجاوز از محل و داخل بودن در چیزی دیگر باید از آن شک شده بگذرد.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٣ ح ۶٠٢
• استبصار ج ۱ ص ٣۵٨ ح ١٣۵٩

همچنین بخوانید : احکام شکیات نماز را …

و اما در اینکه زیاده شدن سجده در نماز چه حکمی دارد

و در فقیه و تهذیب از ابن حازم روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از کسی که نماز میگذارد و به خاطرش رسید که یک سجده زیاده نموده؟

حضرت فرمود؛ نماز را اعاده نمیکند از زیاده کرن یک سجده ولکن اعاده میکند از برای زیاده نمودن رکعت.

• فقیه ج ۱ ص ٣۴۶ ح ١٠٠٩
• تهذیب ج ٢ ص ١۵۶ ح ۶١٠

و در تهذیب از ابن زراره روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال نمودم؛

از کسی که شک میکند و نمیداند که یک سجده کرده یا دو سجده، پس سجده‌ی دیگری نمود و بعد از آن یقین کرد که او یک سجده زیاده کرده.

حضرت فرمود؛ به زیاده کردن یک سجده نماز باطل نمیشود و نماز را اعاده نمیکند و اعاده میکند از جهت زیاده کردن رکعت.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵۶ ح ۶١١

و اما در علت رکوع و سجود در نماز و چرا در هر رکعت رکوع یک بار و سجده دو بار هست

و در علل الشرایع و عیون از حضرت رضا ^{علیه السلام} روایت کرده که فرمود؛

جهت اینکه در یک رکعت نماز یک رکوع و دو سجده شده این است که رکوع از فعل قیام و سجده از فعل قعود است و نماز نشسته نصف نماز ایستاده است و سجده دوتا شده تا اینکه با رکوع مساوی شود و در بین آنها تفاوت نباشد زیرا که اصل نماز رکوع و سجده است.

• علل الشرايع ص ٢۶٢ ب ١٨٢ ح ٩
• عیون الاخبار الرضا ج ٢ ص ١٠٨ ح ١

ومعنی سجده ها در نماز چیست ؟

و کسی از حضرت امیرالمومنین ^{علیه السلام} سوال کرد؛

که معنای سجده‌ی اول چیست؟

حضرت فرمود؛

تأویل آن این است که خداوندا ما را از زمین خلق کردی و تأویل سر برداشتن از آن این است که از زمین ما را بیرون نمودی و تأویل سجده‌ی دوم آن است که ما را به زمین میبری و دفن میشویم و تأویل برداشتن سر از سجده‌ی دوم این است که ما را دوباره از زمین خارج میکنی برای حشر و نشر.

• فقیه ج ۱ ص 314 ح ۹٣0
• علل الشرایع ج 2 ص ٣٣۶ ح ۴

و اما در کیفیت رکوع و سجود

و در کافی از زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

زمانی که رکوع کردی، کف دست تو باید به زانوی تو برسد و اگر انگشتان تو به زانویت برسد کفایت میکند.

• کافی ج ۳ ص ٣٣۴ ح ١

و در تهذیب از زراره از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده که حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} فرموده؛

که سجده بر هفت استخوان است که پیشانی و دو دست و دو زانوی و دو انگشتان ابهام باشد و دماغ خود را به زمین میگذاری و فرض( واجب ) در سجده همان هفت عضو است و اما رساندن دماغ به زمین پس طریقه‌ی آن حضرت صلی الله علیه و آله است.

• تهذیب ج ٢ ص ٢٩٩ ح ١٢٠۴

و در احتجاج روایت کرده که حمیری به حضرت صاحب الامر ^{عليه السلام} نوشت؛

که کسی در شب نماز میگذارد و در وقت سجده پیشانی خود را بر پلاس و پوست با سهو میگذارد و سجده گاه را نیافت و زمانی که بردارد پیشانی خود را پیدا میکند، آیا بر آن سجده اکتفاء مینماید یا نه؟

پس آنحضرت در جواب مرقوم فرمود؛

که مادامی که ننشسته، برای او چیزی نیست در سر برداشتن او از جهت طلب سجّاده.

• احتجاج ص ۴٨۴
• وسائل الشیعه ج ۶ ص ٣۵۴ ح ۶

و در تهذیب از حسن بن حماد روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

که من سجده میکنم و پیشانی من به جای بلند واقع میشود؟

حضرت فرمود؛ سر خود را بردار و بعد از آن به سجده گاه بگذار.

• تهذیب ج ٢ ص ٣٠٢ ح ١٢١٩

و ایضاً از زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

مابین روییدن موی سر و ابروها جای سجده است.

• تهذیب ج ٢ ص ٢٣۵ ح ٩٣١

و ایضاً از ابن سنان روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از سجده کردن به جای بلند؟

حضرت فرمود؛ زمانی که سجده گاه تو از جای بدنت به قدر یک خشت(آجر) بلند شد عیب ندارد.

• تهذیب ج ٢ ص ٣١٣ ح ١٢٧١

و اما در اینکه با فراموش کردن سجده و یا شک کردن به تعداد سجده چه باید کرد

و از ابن جابر روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از کسی که سجده دوم را فراموش نمود و در حال قیام به خاطرش رسید؟

حضرت فرمود؛

مادامی که رکوع نکرده، باید سجده بکند و زمانی که رکوع نمود، نماز را تمام میکند و بعد از نماز سجده را قضاء نماید.

• تهذیب ج ٢ ص ١۵٣ ح ۶٠٢

و در کافی و تهذیب از حلبی روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردند؛

از کسی که شک کرده که آیا یک سجده کرده و یا دو سجده؟

حضرت فرمود؛

یک سجده دیگر مینماید و برای او بعد از نماز سجده‌ی سهو نیست.

• کافی ج ۳ ص ٣۴٩ یا ١٩٨ ب ٢٠٣ ح ۱
• تهذيب ج ٢ ص ١۵٢ ح ۵٩٩
• استبصار ج ۱ ص ٣۶١ ح ١٣۶٨

و اما سجده بر چه چیزی جایز است

و در فقیه و تهذیب و علل الشرایع از هشام بن حکم روایت کرده اند که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفت؛

خبر بدهی از آن چه سجده بر آن جایز است و از آنچه بر آن جایز نیست؟

حضرت فرمود؛

جایز نیست مگر به زمین و آن چه از زمین میروید مگر اینکه که خوردنی و یا پوشیدنی باشد.

گفت؛ فدایت شوم علت این چیست؟

حضرت فرمود؛

زیرا که سجده خضوع است از برای خداوند و سزاوار نیست که واقع شود بر آن چه میخورند و میپوشند، به علت این که ابناء دنیا بنده‌ی آنچه هستند که آن را میخورند و میپوشند و سجده کننده در عبادت خداوند است و سزاوار نیست برای او که سجده بکند بر معبودات ابناء دنیا که مغرور شده اند به فریب دنیا.

• فقیه ج ۱ ص ٢٧٢ ح ٨۴٣
• تهذيب ج ٢ ص ٢٣۴ ح ٩٢۵

و در کافی و تهذیب از فضل بن عبدالملک روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

سجده نمیشود مگر به زمین و آنچه از زمین میروید مگر پنبه و کتان.

• تهذیب ج ٢ ص ٣٠٣ ح ١٢٢۶

✍و این احادیث در حال اختیار است و در وقت زحمت و شدت گرما و سرما عیب ندارد سجده بر آنها چنانکه؛

در فقیه و تهذیب از ابو بصیر روایت کرده اند که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم؛

که در سفر وقت نماز میشود و از گرما و حرارت ریگ میترسم سجده نمایم، چه کنم؟

حضرت فرمود؛ به لباس خودت سجده بکن.

گفتم؛ آن لباس را ندارم که به دامن آن سجده نمایم.

حضرت فرمود؛

سجده کن بر پشت دست خودت و آن پشت دست در این فرض سجده گاه است.

• تهذیب ج ٢ ص ٣٠۶ ح ١٢۴٠

و در تهذیب از قاسم بن فضل روایت کرده که به حضرت رضا ^{علیه السلام} گفتم؛

که نماز گذار از جهت گرما و سرما بر آستین خودش سجده میکند؟

حضرت فرمود ‌؛ عیب ندارد.

• تهذیب ج ٢ ص ٣٠۶ ح ١٢۴١

و در کافی و تهذیب از یونس بن یعقوب روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

به طلا و نقره سجده نمیشود.

• تهذیب ج ٢ ص ٣٠۴ ح ١٢٢٩

✍و در خصوص معادن به غیر از طلا و نقره حدیث وارد نشده است.

✍و در حدیث معلی و ابن عمار جواز سجده بر قیر وارد شده.

• فقیه ج ۱ ص ٢۶٩ ح ٨٣٢

و در تهذیب از داود حرمی روایت کرده که از حضرت هادی ^{علیه السّلام} سوال کردم؛

از سجده کردن بر پنبه و کتان بدون تقیه؟

حضرت فرمود؛ جایز است.

• تهذیب ج ٢ ص ٢٣۵ ح ٩٣٠
• فقیه ج ۱ ص ٢٧٠ ح ٨٣۵

و ایضاً در تهذیب از ابن کیسان صنعانی روایت کرده که به حضرت هادی ^{علیه السلام} نوشت؛

که آیا سجده بر پنبه و کتان بدون تقیه و به غیر از ضرورت جایز است یا نه؟

حضرت فرمود؛ جایز است.

• تهذیب ج ٢ ص ٣٠٨ ح ٢۴٨

✍و این دو حدیث حمل میشود بر حالتی که زمین و نباتات آن یافته نشود.