احکام قبله ؛
ماده نوزدهم در وجوب استقبال قبله است در نماز ؛
قال الله تعالی؛
« فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَه ».
یعنی؛ « پس متوجه ساختیم تو را به آن قبله که به آن راضی میشوی، پس بگردان روی خود را به جانب مسجد حرام که محیط است به کعبه معظمه در نمازهای خودت و مردمان نیز در نمازهای خودشان روی خودشان را بگردانند به طرف و سمت مسجد حرام در هر جا که بوده باشند.»
سوره بقره آیه ١۴۴
و در کتب اربعه از زراره روایت کرده که حضرت باقر علیه السلام فرمود؛
زمانی که روی به قبله کردی در نماز، پس از قبله انحراف مکن که نماز تو فاسد میشود؛ زیرا که خداوند به رسول خودش فرموده در نماز واجب؛ « فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَه »، و با چشم خشوع بکن و چشم خود را به طرف آسمان بلند مکن و روی تو در مقابل سجده گاه تو باشد.
کافی ج ۳ ص ٣٠٠ یا ١۵٩ ب ١٧۴ ح ٧
فقیه ج ۱ ص ٢٧٨ یا ۴٢٣ ح ٨۵۶
تهذیب ج ٢ ص ١٩٩ ح ٧٨٢
استبصار ج ۱ ص ٢٩۶ ب ۳۰ أبواب قبله
و در تهذیب از ابو بصیر روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام از این آیه سوال کردم؛
« فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفًا »؟
حضرت فرمود؛
در این آیه خداوند امر فرموده که مردمان روی خودشان را به طرف کعبه نمایند که آن کعبه خالص شده از عبادت بت پرستان.
سوره روم آیه ٣٠
تهذیب ج ٢ ص ۴٢ ح ١٣٣
و ایضاً از ابوبصیر روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم ؛
« وَأَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ » ؟
حضرت فرمود؛ این همان قبله است.
سوره اعراف آیه ٢٩
تهذیب ج ٢ ص ۴٣ ح ١٣۴
و در فقیه از زراره روایت کرده که حضرت باقر علیه السلام فرمود؛
نماز نمیشود مگر به سوی قبله.
گفتم؛ حد قبله چطور است؟
حضرت فرمود؛ میان مغرب و مشرق قبله است.
گفتم؛ هر که نماز بگذارد به غیر قبله و یا در روز ابر در غیر وقت چطور است؟
حضرت فرمود؛ در هر دو فرض نماز را اعاده میکند.
فقیه ج ۱ ص ٢٧٨ یا ۴٢٢ ح ٨۵۵
✍ و از این حدیث معلوم میشود که جهت کعبه قبله است زیرا که فرمود میان مغرب و مشرق قبله است و معنای « شَطْرَه » نیز همین است از جهت این که معنای آن طرف و سمت است.
و در فقیه و تهذیب از حجال روایت کرده اند که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
خداوند قرار داده کعبه را قبله ی اهل مسجد حرام و مسجد حرام را قبله حرم مکّه و حرم را قبله ی تمام اهل دنیا.
فقیه ج ۱ ص ٢٧٢ یا ۴١۵ ح ٨۴۴
تهذیب ج ٢ ص ۴۴ ح ١٣٩
و ایضاً در تهذیب از بشیر بن جعفر روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
بیت شریف کعبه قبله ی اهل مسجد است و مسجد قبله ی اهل حرم است و حرم قبله ی جمیع مردمان است.
تهذیب ج ٢ ص ۴۴ ح ١۴٠
✍ و مراد از این احادیث این است که جهت و سمت کعبه قبله است و در بین این احادیث و آن احادیثی که دلالت کرده که قبله ی تمام آفاق و جمیع اهل دنیا کعبه است منافات ندارد زیرا که مراد از همه و از آیه همان سمت قبله است.
و در تهذیب از محمد بن مسلم روایت کرده است که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
از علامت قبله؟
حضرت فرمود؛ ستاره جدی را در پشت سر خودت قرار بدهی و نماز میگذاری.
فقیه ج ۱ ص ١٨١ یا ۴٢۵ ح ٨۶٠
تهذیب ج ٢ ص ۴۵ ح ١۴٣
✍ و در این حدیث علامت قبله‌ی اهل عراق عربستان را بیان فرموده. زیرا که راوی حدیث عراقی است و از برای هر ولایت علامت مخصوص است در شناختن قبله و محراب مساجد بلاد و قبرستان ایشان در شناختن قبله و صحت نماز کفایت میکند زیرا که جهت قبله وسعت دارد و میان مشرق و مغرب قبله است.
و در کافی و تهذیب از سماعه روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
از نماز گذاردن در شب و روز که آفتاب و ماه و ستاره دیده نشود و قبله را نداند؟
حضرت فرمود؛ جدّ و جهد بکن در شناختن قبله و نماز بگذار.
کافی ج ۳ ص ۲۸۴ یا ١۵٩ ب ١٧۴ ح ١
فقیه ج ۱ ص ١۴٣ یا ٣٣٣ ح ۶۶٧
تهذیب ج ٢ ص ۴۶ ح ١۴٧
استبصار ج ۱ ص ٢٩۵ ح ١٠٨٩
و در کافی از زراره روایت کرده که سوال کردم از حضرت باقر علیه السلام؛
از قبله ی کسی که نماز میگذارد و در شناختن قبله در حیرت مانده است ؟
حضرت فرمود؛ نماز میگذارد بر هر طرفی که میخواهد.
کافی ج ۳ ص ٢٨۶ یا ١۶٠ ب ١٧۴ ح ١٠
و در کافی و فقیه روایتی فرموده‌اند که روایت شده که ؛
کسی که در قبله در حیرت مانده به چهار طرف نماز میگذارد.
کافی ج ۳ ص ٢٨۶ یا ١۶٠ ب ١٧۴ ح ١٠
فقیه ج ۱ ص ١٨٠ یا ۴٢٢ ح ٨۵۴
✍ و این حدیث به قرینه حدیث زراره حمل میشود بر استحباب یعنی در این فرض مستحب است که بر چهار طرف نماز بگذارد و یک نماز واجب است.
و در کافی و تهذیب از هشام روایت کرده اند که به حضرت صادق علیه السلام گفتم؛
که شخصی در بیابان است و روز ابر است، به طرفی نماز میگذارد به خیال قبله بودن آن و بعد از صاف شدن هوا معلوم میشود که نماز او به قبله نبوده، چطور است؟
حضرت فرمود؛
اگر وقت دارد نماز را اعاده میکند و هرگاه وقت نماز گذشته است اعاده لازم نیست جد و جهد تو کفایت میکند.
کافی ج ۳ ص ٢٨۵ یا ١۶٠ ب ١٧۴ ح ٩
تهذیب ج ٢ ص ۴٧ ح ١۵٣
و در فقیه از بصری روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
از کسی که در روز ابر نماز گذارد و بعد از برطرف شدن ابر معلوم شد که نماز او به قبله نشده؟
حضرت فرمود؛
اگر وقت نماز باقی است اعاده میکند و اگر وقت گذشته اعاده ندارد.
فقیه ج ۱ ص ١٧٩ ح ٨۴۴ و ص ٢۴٠ یا ٢۵۵ ح ١٠۵٩
و در کافی و تهذیب از عمار روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
از کسی که نماز میگذارد و در اثناء نماز دانست که نماز او به قبله نشده آیا نماز او مثل نماز آن کس است که از نماز فارغ شده است یا نه ؟
حضرت فرمود؛ اگر در بین مشرق و مغرب است نماز او، پس روی خود را به سمت قبله میکند و اگر پشت به قبله است نماز را قطع میکند و دوباره نماز را شروع مینماید.
کافی ج ۳ ص ٢٨۵ یا ١۶٠ ب ١٧۴ ح ٨
تهذیب ج ٢ ص ۴٨ ح ١۵٩
استبصار ج ۱ ص ٢٩٨ ح ١١٠٠
و در تهذیب از محمد بن حصین روایت کرده که به حضرت کاظم علیه السلام نوشتم؛
که کسی در روز ابر نماز گذارده و قبله را نشناخته و بعد از برطرف شدن ابر معلوم شده که نماز او به قبله نشده آیا نماز او کافی است یا نه؟
حضرت فرمود؛
اعاده میکند مادامی که وقت باقی است آیا او ندانسته فرمایش خداوند را که در قرآن فرموده؛ « فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ » یعنی؛ « بر هر طرف که در نماز گذاردن در حیرت رو بگردانید پس آن طرف روی بر خدا کردن است».
سوره بقره آیه ١١۵
تهذیب ج ٢ ص ۴٩ ح ١۶٠
استبصار ج ۱ ص ٢٩٧ ح ١٠٩٧
✍ و از این حدیث معلوم میشود که این آیه در نماز حال حیرت است و از جمله از احادیث معلوم میگردد که این آیه شریفه در نافله نیز جاری است.
چنانکه در مجمع البيان از حضرت باقر علیه السلام و حضرت صادق علیه السلام روایت کرده؛
در این آیه که منسوخ نیست و مخصوص است بر نمازهای نوافل و در حال سفر.
مجمع البيان ج ۱ ص ٢٢٨
و صاحب تهذیب در کتاب نهایة از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده؛
که این آیه در نوافل است در حال سفر و اما در نمازهای واجب پس لابد است از استقبال قبله.
نهایة ص ٦٤
و در تفسير عياشي از حريز روايت کرده که حضرت باقر علیه السلام فرمود؛
آیه « فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا » در نمازهای نافله نازل شده.
تفسیر عیاشی ج ۱ ص ۵۶ ح ٨٠
✍ و از همه این احادیث واضح شد که در نماز حال حیرت و در نماز نافله روی به قبله کردن لازم نیست.