احکام مسافر و در بیان مسافت سفر با ماشین و غیره

ماده ی سی ام در احکام نماز سفر و احکام مسافر و همچنین در بیان اینکه مسافت سفر با ماشین و کشتی و قطار و هواپیما فرق دارد با مسافت سفر در زمان گذشته که با مواشی و یا پیاده مسافرت میکردند.

احکام مسافر را : در پیج اینستاگرام منتشر شده با دلایل بیشتر و از سوالاتی که در کامنت ها شده مطلع شوید و اگر سوالی هم داشتید از طریق کامنت ها و دایرکت اقدام نمایید.

آیه شریفه و تفسیر آن در بیان وجوب قصر کردن نماز در سفر

قَالَ الله تَعَالَى؛ «وَ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ.»

یعنی « زمانی که شما مسافرت نمودید پس رخصت است برای شما این که نماز خودتان را قصر بکنید و تمام نگذارید. »

• سوره نساء آیه ١٠1

و در «فقیه» در تفسیر این آیه از زراره و محمد بن مسلم روایت کرده که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتند؛

که چه میفرمایید در حکم نماز در سفر ؟

حضرت فرمود؛ خداوند فرموده که « زمانی که مسافرت نمودید به شما رخصت است که نماز خودتان را قصر بکنید » پس قصر کردن در سفر واجب شد چنان که تمام نمودن در حضر واجب است.

گفتند؛ خداوند فرموده که برای شما قصر کردن رخصت است و نفرموده که قصر بکنید و در این فرض چطور قصر واجب خواهد شد؟

حضرت فرمود ؛

آیا خداوند نفرموده که : « فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوفَ بِهِمَا. »

یعنی « هر که حج و یا عمره به جای بیاورد پس گناه ندارد برای او و رخصت است بر او که طواف بکند در بین صفا و مروه ».

با وجود این که خداوند رخصت داده در طواف آیا نمی‌بینید شما که طواف در بین صفا و مروه واجب و فرض است و علت وجوب طواف با وجود امر نکردن خداوند این است که خداوند آن را در قرآن ذکر کرده و حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} آن را به جای آورده و همچنین است در سفر و قصر کردن نماز در آن که آن را خداوند ذکر کرده و آن حضرت آن را به جای آورده.

گفتند؛ اگر کسی در سفر نماز را چهار رکعت بگزارد آیا اعاده میکند نماز خود را یا نه؟

حضرت فرمود؛ اگر آیه ی سفر بر او با تفسیرش گفته شده و با وجود این قصر نکرده اعاده میکند و اگر ندانسته اعاده ندارد و تمامی نمازهای چهار رکعتی در سفر دو رکعت میشود و نماز مغرب در سفر و حضر سه رکعت است و آن را آنحضرت ^{صلی الله علیه و آله} قصر نکرده.

و خود رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} سفر کرده بر ذو خشب و از مدینه تا به آن جا بیست و چهار میل است که دو برید باشد که هشت فرسخ است در آن سفر نماز را قصر کرد و روزه را افطار نمود.

• سوره نساء آیه ١٠1 | سوره بقره آیه ی ۱۵8 | فقیه ج ۱ ص 434 ح ۱۲۶5 | تفسیر عیاشی ج ۱ ص 271 ح 254

✍ و از این آیه ی شریفه و از این حدیث صحیح (در باب احکام مسافر) حکم نماز در سفر معلوم شد که نمازهای چهار رکعتی قصر خواهد شد و هر که با علم تمام بکند اعاده باید کند و با جهل اعاده ندارد ؛

(و همچنین است افطار روزه های واجب در سفر ؛ اما روزه ی مستحبی در سفر جایز است که در ماده ی احکام ماه رمضان به آن اشاره خواهد شد که در اینجا نیز دو حدیث از آنها اشاره میشود)

و در «کتب اربعه» از حلبی روایت کرده اند که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

کسی در سفر روزه گرفته است چطور است ؟

حضرت فرمود؛ اگر نهی کردن حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} از روزه بودن در سفر به او رسیده باشد پس به او قضاء واجب است و اگر نرسیده پس بر او چیزی لازم نیست.

• کافی ج 4 ص 128 ح 1 | فقیه ج 2 ص 144 ح 1987 | تهذیب ج 4 ص 220 ح 643

چنانکه «کافی و تهذیب» از ابن سهل از کسی روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} ؛

در ماه شعبان از مدینه به طرف مکه سفر کرد و در سفرش روزه داشته و زمانیکه ماه رمضان داخل شد در سفر افطار کرد.

به آنحضرت گفتند ؛ در ماه شعبان روزه بودی و در ماه رمضان افطار میکنی ؟

حضرت فرمود؛ بلی روزه ی شعبان در اختیار من بوده و ماه رمضان از جانب خداوند واجب شده در سفر افطار در آن .

• کافی ج 4 ص 130 ح 1 | تهذیب ج 4 ص 236 ح 692 | قانون الاسلام عرب باغی ج 2 ماده 52 ص 294

و اما احادیث چهار فرسخ یا دوازده میل یا یک برید ، رفتن و برگشتن

✍ و این که سفر از هشت فرسخ کم تر نخواهد شد چه هشت فرسخ را برود و یا این که چهار فرسخ برود و چهار فرسخ برگردد که رفتن و آمدن او هشت فرسخ باشد.

و در تهذیب از ابن وهب روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

کمتر مسافتی که در آن قصر میشود چقدر است؟

حضرت فرمود؛ یک برید ( چهار فرسخ ) برود و یک برید بیاید. (که رفت و برگشت او هشت فرسخ میشود)

• تهذیب ج ۴ ص ۲۲۴ ح ۶۵۷

و ايضاً از شحام روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} شنیدم که فرمود؛

که شخص نماز خود را در دوازده میل ( یک برید یا همان چهار فرسخ ) قصر می کند.

• تهذیب ج۴ ص۲۲۳ ح ۶۵۵

و از ابن فضل روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال نمودم؛

از قصر کردن نماز ؟

حضرت فرمود؛ که در چهار فرسخ است.

• تهذیب ج ۳ ص ۲۰۸ ح ۵۰۰

و از ابو جارود روایت کرده که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم؛

قصر کردن در چقدر است؟

حضرت فرمود؛ در یک برید که چهار فرسخ باشد.

• تهذيب ج ۳ ص ۲۰۹ ح ۵۰۱

چون در رفتن و برگشتن چهار فرسخ قصر است، لازم نیست برگشتن در همان روز باشد

✍ و مثل اینهاست احادیث دیگر و چون در رفتن و برگشتن چهار فرسخ قصر است ، لازم نیست برگشتن در همان روز و یا فردا و یا پس فردا باشد و بلکه وقتی که چهار فرسخ رفتن شخص و خیال برگشتن را داشته باشد تا قصد اقامه نکرده نماز او قصر است.

چنانکه در «فقیه» و «تهذیب» از ابن عمار روایت کرده اند که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

که اهل مکه در عرفات نماز را تمام میگذارند.

حضرت فرمود؛ وای بر آنها کدام سفر اشد است از سفر کردن به عرفات؟ شما تمام ننمایید نماز را در آن.

• فقيه ج ۱ ص 447 ح ۱۳۰1 | فقیه ج ۲ ص ۴۶۶ ح ۲۹۸۴ | تهذيب ج ۳ ص ۲۱۰ ح ۵۰۷

و در «تهذیب» از ابن عمار روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

قصر کردن نماز در چقدر مسافت است؟

حضرت فرمود؛ در چهار فرسخ آیا نمی بینی اهل مکه را که زمانیکه به عرفات بروند قصر کردن به آنها واجب است.

• تهذیب ج ۳ ص ۲۰۸ ح ۴۹۹

و از اسحاق بن عمّار روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

که در چقدر مسافت قصر است؟

حضرت فرمود؛ در یک برید که چهار فرسخ است وای بر اهل مکه گویا آنها حج نکرده اند با حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} تا این که نماز را قصر کنند.

• تهذیب ج ۳ ص ۲۰۹ ح ۵۰۲

✍و معلوم است که از مکه تا به عرفات از چهار فرسخ زیادتر نیست و با وجود این به عرفات می روند و چند روز در آن جا میمانند و مشغول اعمال عرفات و مشعر و منی میشوند و بعد از چند روز به مکه بر میگردند و با وجود اینها آنحضرت به عرفات رفتن را اشد سفر قرار داده و بر آنها وای و ویل گفته و از اینها معلوم میشود که بعد از رفتن چهار فرسخ مادامی که قصد اقامه نکرده سفر خواهد شد .

و از احکام مسافر، احادیث هشت فرسخ در خصوص رفتن

✍ (چنانکه سید والا مقام در کتاب کشف الاثر در باب احکام مسافر فرموده ) و احادیث هشت فرسخ در خصوص رفتن است که بر گشتن تا ده روز نبوده باشد .

چنانکه در تهذیب از ابن قاسم روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

که حد قصر بیست و چهار میل ( هشت فرسخ ) است.

• تهذيب ج 4 ص 221 ح 647 | کشف الاثر سید حسین عرب باغی ص 3

و نیز در آن از ابن بکیر از بعضی اصحاب خودش روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

که کسی از منزل خودش بیرون رود و اراده دارد منزل دیگرش را و یا زراعت خود را ؟

حضرت فرمود؛ اگر در میان دو منزل او و یا در بین خانه و زراعت او، دو برید (هشت فرسخ) باشد ، قصر میکند و اگر از دو برید کمتر شود نماز را تمام میکند .

• تهذيب ج 4 ص 221 ح 648 | کشف الاثر سید حسین عرب باغی ص 3

و در فقیه و تهذیب از کاهلی روایت کرده اند که از امام جعفر صادق ^{علیه السلام} شنیدم می فرمود ؛

در قصر نماز كه يك بريد است در يك بريد که بیست و چهار میل (هشت فرسخ) است .

• فقیه ج 1 ص 436 ح 1268 | تهذيب ج 3 ص 207 ح 493 | کشف الاثر سید حسین عرب باغی ص 3

✍و مثل اینها است احادیث دیگر در اینکه سفر هشت فرسخ است و این احادیث منافات با احادیث چهار فرسخ ندارد چنانکه معلوم گردید.

کشف الاثر سید حسین عرب باغی در باب احکام مسافر

و اما احادیث بیاض یوم و اینکه سفر عبارت است از رفتن در روشنایی یک روز

✍و بودن هشت فرسخ و یا چهار فرسخ با رفتن و برگشتن مسافت قصر در سفر متعارف زمان چهل سال قبل از این زمان (چهل سال قبل اشاره از زمان حیات مرحوم عرب باغی) است که در آن وقتها با وسائل نقلیه آن زمان مسافرت میکردند و با مواشی و پیاده سفر می کردند و اما سفر کردن در این زمان با وسائل نقلیه از کشتی بخاری و اتومبیلها و طیاره پس حکم دیگر دارد و از حضرت صادق ^{علیه السلام} و حضرت رضا ^{علیه السلام} بیان حکم آنها شده.

چنانکه در «تهذیب» از خزاز روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

که در چقدر مسافت نماز قصر میشود؟

حضرت فرمود؛ در هشت فرسخ و یا در بیاض یک روز یعنی مسافت در یک روز.

• تهذيب ج ۳ ص 210 ح 506

و ایضاً از سماعه روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از قصر شدن نماز ؟

حضرت فرمود ؛ در سیر کردن یک روز.

• تهذيب ج 3 ص 207 ح 492

و ایضاً از ابوبصیر روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

در چقدر مسافت نماز را قصر باید کرد ؟

حضرت فرمود؛ در بیاض یک روز و یا این که در هشت فرسخ .

• تهذيب ج ۴ ص ۲۲۲ ح ۶۵1

و ايضاً از عبدالرحمن روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از قصر کردن نماز ؟

تا این که فرمود؛ طریقه ی حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} و شریعت او جاری شده به بیاض یک روز یعنی راه رفتن و سیر نمودن در روشنایی یک روز.

• تهذیب ج ۴ ص ۲۲۲ ح ۶۴۹

و ايضاً از ابن یقطین روایت کرده که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سؤال کردم ؛

از کسی که بر سفر خود بیرون میرود و آن سیر کردن یک روز است؟

حضرت فرمود؛ واجب است بر او قصر کردن زمانی که سیر او یک روز بوده باشد و هر چندی که در عمل خودش دوران بکند.

• تهذيب ج ۳ ص ۲۰۹ ح ۵۰۳ | استبصار ج ۱ ص ۲۲۵ ج ۷۹۹

و در فقیه از زکریا بن آدم روایت کرده که به حضرت امام رضا ^{علیه السلام} نوشتم و سوال کردم ؛

از قصر نمودن نماز ؟

پس در جواب توقیع نمود که؛ قصر نماز در سیر نمودن یک روز و یا یک شب است.

• فقیه ج ۱ ص ۴۵۰ ح ۱۳۰۴

و ایضاً در «فقیه» و «عيون» و «علل الشرایع» از فضل بن شاذان روایت کرده در حدیث مفصل که حضرت رضا ^{علیه السلام} فرمود؛

واجب است قصر کردن نماز در سیر نمودن یک روز و اگر در سیر کردن یک روز قصر واجب نشود و در سیر نمودن هزار سال نیز واجب نمیشود زیرا که هر روز بعد از آن روز یک روز است و اگر در سیر روز اوّل قصر واجب نباشد در روزهای دیگر نیز واجب نخواهد شد.

• فقیه ج ۱ ص 455 ح ۱۳18 | علل الشرایع ص ۲۶۶ ح ۹ | عیون اخبار الرضا ج 2 ص 113

✍و در این شش حدیث حضرات ائمه ^{علیه السلام} بیان فرموده اند؛ که سفر در بعضی اوقات محدود میشود بر سیر کردن در یک روز و با فرسخ محدود نمی شود.

و اما نتیجه و جواب از این دو طایفه از احادیث احکام مسافر (احادیث هشت فرسخ و احادیث بیاض یوم)

✍و در حدیث خزاز و ابو بصیر فرموده که سفر سیر یک روز و یا هشت فرسخ است و این تقسیم که سفر یا این است و یا آن دلیل واضح است که وسائل سفر یک مرتبه متعارف آن زمان است و یکدفعه متعارف زمان دیگر است و سفر کردن از این دو قسم خارج نیست و در واقع این احادیث از غیب خبر دادن است و دانستن غیب است که در آن زمان خبر داده اند از حال این زمان که یک وقت خواهد شد که سفر با فرسخ محدود نمی شود زیرا که کشتی ها و اتومبیلها و طیاره ها مختلف می شود و کارخانه ها تفاوت دارد و شوفرها اختلاف دارد و موتورهای آنها اقسام است و همه را نمی شود که در یک اندازه گرفت و قرار داد و محدود نمود با فرسخ و بلکه قرار جدید از برای اختراعات جدید فرمودند و بیاض يوم و سیر یوم و مسیر یوم قرار دادند یعنی سفر با وسائل جدیده عبارت است از رفتن در روشنایی یک روز و سیر کردن در یک روز و یا یک شب و معنای این احادیث را حقیر در نه سال قبل از این در رساله اساس الاسلام ذکر کردم و این احادیث معجزه است و تا به حال معنای اینها را کسی ندانسته بود و مضمون اینها ظاهر نشده بود علما در حیرت بودند و تأویلها کرده اند .

::: پس همانطور که این عالم بزرگوار سید والا مقام مرحوم عرب باغی ^{رحمت الله علیه} بیان فرموده و جمع بین احادیث فرمودند ؛ احادیث هشت فرسخ و چهار فرسخ رفت و برگشت برای اشخاصی است که با مواشی ( از اسب و استر و شتر ) و پیاده مسافرت میکنند که در زمان گذشته به این صورت بود؛ و احادیث بیاض یوم ( یا همان سیر روشنایی یک روز ) در زمان ما برای اشخاصی هست که با وسایل نقلیه این زمان ( از جمله هواپیما، قطار، و اتومبیل ها و کشتی ها و غیره از این وسائل نقلیه ) مسافرت میکنند پس سفر با وسائل جدیده عبارت است از رفتن در روشنایی یک روز و سیر کردن در یک روز نه در کمتر از یک روز و یا یک شب ، یعنی اگر روز به مسافرت میرویم باید به اندازه ی روشنایی یک روز سیر کنیم تا مسافر باشم و اگر شب به مسافرت میرویم باید به اندازه ی تاریکی شب سیر کنیم تا مسافر باشم .

توجه کنید مهم : اگر دلایل بیشتری میخواهید در مورد احادیث بیاض یوم پس کتاب کشف الاثر عالم والا مقام سید حسین عرب باغی ^{رحمت الله علیه} را مطالعه کنید که در مورد مسافت سفر با ماشین و غیره است.

و اما در عدم تحقق سفر در فرض قصد نکردن مسافت هر چندی که صد ها فرسخ راه برود ( پس مسافر زمانی مسافر است که ارده مسافت سفر را داشته باشد)

✍و سفر بودن (بیاض یوم) و هشت فرسخ و یا چهار فرسخ برود و برگردد در آن وقت است که قصد مسافرت این مسافت را داشته باشد و اگر بدون قصد مسافت صد فرسخ برود سفر نخواهد شد.

چنانکه در «تهذیب» از عمار روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم  ؛

از کسی که از منزل خود بیرون میرود و اراده ی سفر ندارد و پنج فرسخ سیر میکند و در دهی می ماند و فردا نیز پنج فرسخ و شش فرسخ می رود و در آن جا می ماند.

حضرت فرمود؛ آن کس مسافر نیست تا از منزل خود هشت فرسخ را قصد نکند پس او باید نماز را تمام بگزارد.

• تهذيب ج ۴ ص ۲۲۵ ح  ۶۶1 | قواعد الاسلام ج 2 ص 196 ح 1

و از احکام مسافر شرط قصر نماز و افطار روزه با خفاء بلد و عدم رسیدن صدای اذان است

و در «تهذیب» از ابن سنان روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال نمودم ؛

که قصر کردن در چه وقت میشود؟

 حضرت فرمود؛ وقتی که خارج می شود و اذان آنجا را نشنوی و قصر می کنی و در وقت برگشتن نیز وقتی که اذان را نشنیدی قصر می کنی.

• تهذيب ج ۴ ص ۲۳۰ ح ۶۷۵

و از احکام سفر شرط بودن عدم معصیت در سفر

و در «فقیه» از عمار روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرموده ؛

هر که سفر نماید قصر باید بکند نماز را و روزه را افطار نماید مگر این که سفر او برای شکار لهو باشد و یا در معصیت خداوند شود و فرستاده ظالم و یا در طلب دشمن ناحق و یا بدگویی یا در ضرر مسلمانی باشد.

• فقیه ج ۲ ص 142 ح 1979

و در «کافی» و «تهذیب» این حدیث را روایت کرده اند.

• کافی ج 4 ص ۱۲۹ ح ۳ | تهذيب ج 4 ص ۲1۹ ح ۶۴۰

و اما از احکام مسافر در حکم کثیر السفر

 و در «تهذیب» از یونس از بعضی اصحاب خودش روایت نموده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از حد مکاری که قصر نمیکند؟

حضرت فرمود؛ مکاری که در منزل خود و یا در آن بلدی که داخل میشود کمتر از ده روز اقامه کند برای او تمام کردن نماز و روزه واجب میشود و اگر اقامه او در منزل خود و یا در بلدی که داخل میشود ده روز و زیادتر باشد پس باید در سفر قصر بکند و افطار نماید.

• تهذيب ج ۴ ص ۲۱۹ ح ۶۳۹ | استبصار ج ۱ ص ۲۳۴ ح ۸۳۷

و در «فقیه» و «تهذیب» در حدیث ابن سنان فرمود؛

اگر برای مکاری اقامه شد در آن بلدی که داخل میشود بر آن ده روز و یا زیادتر و در وقت ورود و به منزل خود ده روز و زیادتر اقامت نمود پس او در سفرش قصر کند و افطار نماید.

• فقیه ج ۱ ص 440 ح ۱۲۷۷ | تهذیب ج 3 ص 216 ح 531

✍ و از این دو حديث حكم كثير السفر معلوم میشود که هر که ده روز در منزل خود و یا در جای دیگر میتواند اقامه بکند پس او کثیر السفر نیست و اگر نمیتواند اقامه نماید تا ده روز کثیر السفر است پس بنابراین اگر مسافر در اثناء یک سال سه مرتبه اقامه ده روز نماید که سی روز باشد پس کثیر السفر نخواهد شد و اگر از سی روز اقامه او در منزل خود و در بلد دیگر در یک سال کمتر شد کثیر السفر است باید تمام نماید نماز را و افطار نکند روزه را.

و در «تهذیب» از عمران اشعری روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

که مکاری و جمّال زمانی که راه رفتن ایشان جدیّت کرد و سخت شد در بین راه قصر می کند و در منزل تمام نمایند.

• تهذيب ج ۳ ص ۲۱۵ ح 530

✍ و صاحب کافی فرموده ؛ معنای این احادیث این است که دو منزل را یک روز بروند .

در وجوب اتمام (عدم قصر) برای کسی که به دیگر املاک و اراضی خود برسد که در هر سال در آن شش ماه اقامت میکند

و در تهذیب از ابن یقطین روایت کرده که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سؤال کردم ؛

از برای من اراضی زراعات و منازل است در خارج و در ما بین آن دهات یک و یا دو و یا سه فرسخ است و من به آن جا ها میروم چه طور باید کنم؟

حضرت فرموده ؛ در هر منزلی که آن را وطن خود قرار نمیدهی بر تو لازم است قصر نماز در آن جا.

• تهذيب ج ۳ ص ۲۱۳ ج ۵۱۹

و در فقیه و تهذیب از ابن بزیع روایت کرده که از حضرت رضا ^{علیه السلام} سؤال کردم ؛

آیا کسی در دهات و زراعات خود قصر میکند؟

حضرت فرمود ؛ مادامی که اقامه ی ده روز نکرده قصر میکند مگر این که در آن املاک خودش منزل داشته باشد که در آن استیطان کند.

گفتم ؛ استيطان چیست؟

حضرت فرمود؛ این است که در آن املاک منزل داشته باشد و در آن شش ماه ساکن شود و زمانی که این طور منزل داشت تمام میکند نماز را در آن منزلش وقتی که داخل شود بر آن .

• فقيه ج ۱ ص ۴۵۱ ح ۱۳۰۸ | تهذيب ج ۳ ص ۲۱۳ ج 520

✍ و از این دو حدیث ظاهر میشود که بودن ملک و اراضی برای شخص در بین راه کفایت نمی کند در تمام کردن روزه و نماز و بلکه شرط تمام کردن در آنها بودن منزل است برای او که در آن سالی شش ماه ساکن شود و در این مسأله احادیث تقیه وارد شده و حدیث صحیح این بود که ذکر شد و در این حدیث بیان فرمود که با قصد اقامه ی ده روز تمام میکند.

و اما در وجوب اتمام (عدم قصر) برای کسی که در سفر اقامه ده روز نماید

 و در «کافی» و «تهذیب» از ابو بصیر روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

وقتی که در سفرت به جایی وارد شوی و اراده کردی که ده روز در آن جا اقامه بکنی پس روزه و نماز را تمام بکن و اگر قصد تو کمتر از ده روز شده پس افطار بکن و نماز را قصر بجا آور تا به یک ماه و زمانی که یک ماه تمام شد پس روزه و نمازت را تمام بکن و هر چند که فردا رفتنی باشی.

• کافی ج ۴ ص ۱۳۳ ح 1 | فقیه ج ۱ ص ۴۳۷ ح ۱۲۶۹ | تهذیب ج 3 ص 221 ح 551

✍ و مثل این است احادیث بسیار و از اینها معلوم میشود که بعد از قصد اقامه ده روز نماز را تمام میکند و اگر یقین نداشته باشد بر اقامه کردن ده روز باید قصر بکند تا یک ماه در حال تردید و بعد از یک ماه تمام میکند هر چندی که علم داشته به رفتن خودش در فردا.

و در کتب اربعه از ابن یقطین روایت کرده اند که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سؤال کردم ؛

از کسی که در سفر در جایی نماز میگزارد و در اثنای نماز ظاهر شد برای او اقامه ی ده روز.

حضرت فرمود؛ همان نماز را تمام میکند.

• کافی ج 3 ص 435 ح 8 | تهذیب ج 3 ص 224 ح 564 | فقیه ج ۱ ص ۴۴۶ ح ۱۲۹۸

و اما در حکم کسی که در سفر با جهل و یا نسیان (فراموشی) نماز را تمام نماید

 و در «فقیه» و «تهذیب» از زراره و محمد بن مسلم روایت کرده اند که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم؛

کسی در سفر نماز را تمام کرد، اعاده کند یا نه؟

حضرت فرمود؛ اگر آیه ی سفر را با تفسیرش بر آن شخص قرائت نمودی و با وجود این تمام کرده باید اعاده کند و اگر ندانسته اعاده ندارد.

• فقیه ج ۱ ص 435 ح 1265 | تهذیب ج ۳ ص 226 ح ۵۷۱

 و در «فقیه» و «تهذیب» از ابو بصیر روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از کسی نسیان (فراموش) کرده و نماز را در سفر تمام نموده (کامل خوانده) ؟

حضرت فرمود؛ اگر آن روز به خاطرش رسید پس اعاده میکند و اگر به خاطر او نیامد تا آن روز گذشت اعاده ندارد.

• فقیه ج ۱ ص 438 ح 1274 | تهذیب ج ۳ ص 225 ح ۵۷0 | قواعد الاسلام عرب باغی ج 2 ص 199 ح 2

در حکم کسی که در سفر بعد از قصد اقامه ی ده روز مشکلی برای او پیش آمد و باید برگردد

و در «فقیه» و «تهذیب» از ابو ولاد روایت کرده اند که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

که من در وقت داخل شدن به مدینه قصد اقامه ده روز کردم و بعد از آن چیزی ظاهر شد که باید بروم آیا مادامی که من در آنجایم تمام کنم و یا قصر نمایم؟

حضرت فرمود؛ اگر یک نماز فریضه بعد از آن قصد اقامه به جای آوردی تمام بکن و گرنه قصر کن تا به یک ماه و بعد از یک ماه تمام کن .

• فقیه ج ۱ ص 437 ح 1270 | تهذيب ج ۳ ص ۲۲۱ ح ۵۵۳ | استبصار ج ۱ ص ۲۳۸ ح ۸۵۱

در حکم کسی که وقت نماز در سفر داخل میشود و او نماز نکرد تا به خانه ی خود وارد شد و یا بلعکس

و در «تهذیب» و «فقیه» از ابن جابر روایت کرده اند که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم ؛

وقت نماز داخل میشود و من در سفر بودم و نماز نگزاردم و داخل منزل خود شدم.

حضرت فرمود ؛ نماز را تمام کن.

گفتم ؛ وقت نماز داخل شد و من در خانه ی خودم بودم و نماز نگزاردم و سفر کردم.

حضرت فرمود ؛ نماز را در سفر قصر کن و اگر این طور نکنی پس تو به خداوند متعال و رسول او مخالفت خواهی نمود.

• فقيه ج ۱ ص ۴4۳ ح ۱۲۸۷ | تهذیب ج 3 ص 163 ح 353

✍ و در این مورد احادیث دیگر نیز وارد است و تقیه است.

در حکم کسی که برای مسافرت از خانه خارج میشود و در راه نمازش را قصر کرده و بعد برای او سفر کردن ممکن نمیشود و بر میگردد تکلیف نماز قصر خوانده چیست؟

و در «فقیه» و «تهذیب» از زراره روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از کسی که با جمعی مسافرت کرد و دو فرسخ راه رفتند و نماز را قصر گزاردند و بعضی از ایشان مراجعت نمود و از برای او سفر کردن ممکن نشد پس آن نمازی که قصر کرده چه طور است؟

حضرت فرمود؛ نماز او تمام است و اعاده لازم نیست.

• فقیه ج ۱ ص ۴۳۸ ح ۱۲۷۱ | تهذیب ج 4 ص 227 ح 665

از مخزون علم خداوند رخصت است از برای مسافر اتمام نماز در چهار محل مبارکه

و در «تهذیب» و «خصال» و «مزار» ابن قولویه از حماد روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

از مخزون علم خداوند است تمام گزاردن نماز در سفر در چند محل ، حرم خداوند که مکه است و حرم حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} که در مدینه باشد و حرم حضرت امیر المؤمنين ^{علیه السلام} که مسجد کوفه باشد و حرم حضرت سیدالشهداء ^{علیه السلام} .

• تهذيب ج 5 ص 430 ح 1494 | خصال ج 1 ص 252 ح 123 | کامل الزیارات ص 250 ح 5

و در «تهذیب» از عبدالرحمن روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم ؛

از اتمام نمودن نماز در مکه و مدینه؟

حضرت فرمود؛ تمام کن نماز را در آنها هر چندی که یک نماز گزارده باشی.

• تهذیب ج ۵ ص 426 ح 1481

و در کافی و قرب الاسناد از ابن عیسی روایت کرده اند که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سؤال کردم ؛

از اتمام نماز و روزه در مکه و مدینه؟

حضرت فرمود؛ اتمام کن هر چندی که یک نمازت باشد.

کافی ج ۴ ص ۵۲۴ ح ۲ | تهذیب ج ۵ ص ۴۲۵ ح ۱۴۷۷ | استبصار ج ۲ ص ۳۳۰ ح ۱۱۷۳ | قرب الاسناد ص 300 ح 1181

و در مزار ابن قولویه از حناط روایت کرده که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از نمازگزاردن در مکه و مدینه؟

حضرت فرمود؛ تمام کن نماز را در آنها هر چندی که از آنها مرور کنی و یک روز اقامه نکنی.

• کامل الزيارات ص ۲۵۰ ح 10

و در تهذیب از عبدالرحمن روایت کرده که به حضرت کاظم ^{علیه السلام} گفتم؛

که هشام از تو روایت میکند که او را امر فرمودی بر اتمام نماز در مکه و مدینه و این از جهت ترس از مردمان است؟

حضرت فرمود؛ چنین نیست و من و پدران من در زمان سابق زمانی که به مکه وارد میشدیم نماز را اتمام می نمودیم و از مردمان مخفی میکردیم نماز خودمان را.

• تهذیب ج ۵ ص ۴۲۸ ح ۱4۸۶ | استبصار ج ۲ ص ۳۳۲ ح ۱۱۸۲

و در کافی از ابن مختار روایت کرده که به حضرت کاظم ^{علیه السلام} گفتم ؛

ما وقتی که داخل مکه و مدینه شدیم آیا نماز را قصر بگذاریم و یا تمام؟

حضرت فرمود؛ اگر قصر کردی خوب و اگر تمام نمودی خوب تر است.

• کافی ج ۴ ص ۵۲۴ ج ۶ | تهذیب ج ۵ ص ۴۳۰ ج ۱۴۹۱ | استبصار ج ۲ ص ۳۳۴ ج ۱۱۸۸

✍ و از این حدیث معلوم میشود که شخص مسافر در قصر و اتمام در این چهار محل صاحب اختیار است و با وجود این اتمام افضل است و این از مخزون علم خداوند است و بعضی از علما حکم کرده به وجوب قصر مادامی که قصد اقامه نکرده اند و این حکم ضد احادیث مذکوره است هر چندی که در این خصوص حدیث وارد شده و لکن جمع در بین احادیث بر این نحو است که وجوب اتمام نماز موقوف است به قصد اقامه و بدون اقامه ده روز اتمام افضل است نه واجب.

تکلیف نافله های نماز های واجب در سفر

و در عیون از رجاء ابن ابو ضحاک روایت کرده؛

حضرت رضا ^{علیه السلام} در سفر خراسان نمازهای واجب و مستحب را دو رکعت دو رکعت ادا می نمود مگر نماز مغرب و آن را سه رکعت به جای میآورد و نافله ی مغرب را و نماز شب و شفع و وتر و نافله ی صبح را در سفر و حضر ترک نمیکرد و نوافل ظهر و عصر را به جای نمی آورد و در سفر روزه نمی گرفت.

• عیون اخبار رضا ج ۲ ص 182

✍ از این حدیث معلوم میشود که اولاً نوافل نماز مغرب و صبح در سفر ساقط نیست مثل نماز شب که ساقط نمیشود و نوافل ظهر و عصر ساقط میشود.

✍ و ثانیاً هر چندی که سفر شخص از روی اکراه باشد باز نماز او قصر خواهد شد. زیرا که حضرت رضا ^{علیه السلام} در سفر خراسان با اکراه مأمون سفر کردند و سفرش اختیاری نبوده.

و اما در مورد نماز خوف در سفر

و در «فقیه» و «تهذیب» از زراره روایت کرده اند که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم ؛

نماز خوف و نماز سفر هر دو قصر میشوند؟

حضرت فرمود؛ بلی و نماز خوف سزاوارتر است به قصر از نماز سفر از جهت خوف.

• فقیه ج ۱ ص 464 ح 1339 | تهذيب ج ۳ ص ۳۰۲ ح ۹۲۱

و در «فقیه» از حریز روایت کرده که از حضرت باقر ^{علیه السلام} سؤال کردم از قول خداوند؛

« إِنْ خِفْتُمْ أَن يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا »

 یعنی؛ « اگر از کفار در جهاد کردن بترسید عیب ندارد که شما نماز را قصر بگزارید.»

حضرت فرمود؛ در مقام خوف از کفار در سفر جهاد دو قصر است و آن دو قصر این است که دو رکعت نمازسفر را یک رکعت به جای آورد.

• سوره نسا آیه ی ۱۰۱ | فقیه ج ۱ ص 464 ح 1340

در «کافی» از زراره روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} از این آیه سؤال کردم حضرت فرمود؛

از دو رکعت نماز سفر یک رکعت کمتر میشود.

• سوره نسا آیه ی ۱۰۱ | کافی ج ۳ ص ۴۵۸ ح ۴

و این حدیث را در «تهذیب» نیز روایت کرده.

• تهذیب ج ۳ ص ۳۰۰ ج ۹۱۴

و عیاشی در تفسیر این آیه از ابراهیم روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

خداوند برای حاضر چهار رکعت واجب و برای مسافر دو رکعت و برای خوف کننده یک رکعت قرار داده و دو رکعت نماز سفر را یک رکعت نموده.

• تفسیر عیاشی ج ۱ ص ۲۷۱ ح ۲۵۵

✍ و این احادیث در سفر جهاد کنندگان در مقام جنگ است و دو رکعت در سفر در وقت امن از دشمن است و این یک رکعت و یا دو رکعت در آن زمان است که قدرت به رکوع و سجود داشته باشد با وجود خوف و اگر قدرت آن را نداشته باشد نماز را به اشاره میگذارد.

چنان که در «کافی» و «تهذیب» از عبدالرحمن روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم از این آیه‌ی ؛

« فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُكْبَانًا » .

یعنی؛ «در وقت نمازگزاردن اگر بترسید پس پیاده و یا سواره و برپا ایستاده و در بالای مرکب نماز را بجا آورید»

که چه طور نماز بگزارد و چه میگوید اگر از درنده و از دزد بترسد؟

آن حضرت فرمود؛ اشاره میکند با سرش .

• سوره بقره آیه ی ۲۳۹ | کافی ج ۳ ص ۴۵۷ ح ۶ | تهذيب ج ۳ ص ۲۹۹ ح ۹۱۲

✍ و مثل این است در مقام خوف احادیث دیگر.

در حکم نماز سفر جهاد یا نمازی که در اثناء جنگ واقع میشود

و در کتب اربعه از سماعة روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردند ؛

از نمازی که در اثناء جنگ واقع شود؟

حضرت فرمود؛ در وقتی که جنگ شروع شد نماز در آن وقت تکبیر گفتن است و زمانی که ایستاده باشند و قادر به نماز جماعت نباشد پس نماز ایشان اشاره کردن است.

کافی ج ۳ ص 4۵۸ ح ۵ | فقیه ج ۱ ص 468 ح 1349 | تهذیب ج ۳ ص ۱۷۴ ح ۳۸۵

و در «کافی» در آخر این آن حضرت ^{علیه السلام} فرمود؛

فوت شد از مردمان در جنگ صفین با حضرت امیر المؤمنین علیه السلام نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء پس آن حضرت امر فرمود بر لشگر خود به نمازگزاردن با تکبیر و تهلیل و تسبیح پای پیاده و سواره.

• کافی ج ۳ ص 4۵۸ ح 2

و در «تهذیب» از زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود ؛

که در صفین در شب هریر یعنی در شبی که اهل شام از کثرت جراحات و مشقات و از زیادتی اموات با معاویه صدای سگ میکردند نماز لشگر آن حضرت در ظهر و عصر و مغرب و عشاء تکبیر و تهلیل و تسبیح و تحمید و دعا بود و بعد از آن امر نکرد به اعاده ی نماز ایشان.

• تهذیب ج ۳ ص ۱۷۳ ح ۳۸۴

و در «مجالس» صدوق از جابر روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

در صفین روز پنجشنبه حضرت امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} ایستاد و خطبه ی قرائت نمود و بعد از آن هر دو لشگر حرکت کردند و از طلوع آفتاب جنگ شروع شد تا این که شفق غائب گردید و نماز لشگر آن حضرت تکبیر گفتن شد در وقت هر نماز و آن حضرت به دست خودش در آن روز پانصد نفر را به درک اسفل فرستاد.

امالی صدوق ص ۳۳۱ ح ۱۰ | وسائل الشیعه ج ۸ ص ۴۴۵

✍ و از این احادیث معلوم میشود که نماز را که معراج مؤمن است ترک نباید نمود و در آن وقت نیز از یاد خداوند غفلت نباید کرد و در همه ی حالات نماز باید ترک نشود هر چندی که در عوض یک رکعت یا تکبیر و یا تهلیل بگوید مثل نماز مریض که در سابق بیان شد .«فَاعْتَبِرُوا يَا أُولِي الْأَبْصَارِ».