ماده بیست و دوم در وجوب قیام و تکبیره الاحرام در نماز در حال اختیار ؛
قاعده کلی از احکام قیام و تکبیرة الاحرام
✍ از افعال نماز اول آنها قیام است که طبق آیه شریفه و احادیث صحیحه از حضرات معصومین علیهم السلام، شخص نماز گذار در سه حالت نماز خود را اقامه خواهد کرد.
۱. واجب است نماز گذار نماز خود را زمانی که در حال صحت و قدرت است ایستاده بجا آورد.
۲. اگر مریض باشد نشسته نماز خود را بجا می‌آورد به این کیفیت که در حال نشسته تکبیر میگوید و بعد از حمد و سوره کمی خم شده و رکوع میکند و بعد از ذکر آن کمر خود را راست میکند و بعد اگر قادر باشد به سجده می‌رود ولی اگر قادر نباشد مهر خود را برداشته و بر پیشانی میگذارد و اذکار آنها را میگوید و کشیدن مهر از پیشانی یعنی بلند شدن از سجده.
۳. و اگر ضعیفتر از مریض شد بر پهلوی خود میخوابد و نماز را ادا میکند به این کیفیت که رو به قبله دراز می‌کشد طوری که بر پهلو بخوابد بعد از تکبیرة الاحرام و حمد و سوره زمانی که اراده رکوع دارد چشمان خود را به هم میگذارد و تسبیح میگوید و بعد چشمان خود را باز میکند که باز کردن چشمها یعنی بلند شدن از رکوع و زمانی که اراده ی سجده نماید چشمان خود را به هم میگذارد و تسبیح میگوید و بعد از آن چشمان خود را باز میکند و باز کردن چشم ها بر خواستن از سجده میشود.
احکام قیام و تکبیرة الاحرام را : در پیج اینستاگرام مطالعه کنید و از سوالاتی که در کامنت ها شده مطلع شوید و اگر سوالی هم داشتید از طریق کامنت ها و دایرکت اقدام نمایید.
آیات شریفه در باب قیام و تکبیرة الاحرام
قال الله تعالی؛ « وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِين »
- سوره بقره آیه ٢٣٨
و قال ایضاً؛ « وَكَبِّرْهُ تَكْبِيرًا »
- سوره اسراء آیه ١١١
و در وافی در تفسیر قنوت فرموده؛
که قیام در حال قنوت عبارت است از ایستادن در نماز و دعا کردن در حال قیام و خشوع نمودن.
و فرموده؛ تکبیر عبارت است از کوچک قرار دادن همه ممکنات در نزد عظمت خداوند.
یعنی در نماز ، در حال قیام و ایستاده و با قد راست باشید با خشوع و دعا کردن و خداوند را بزرگتر بدانید از این که وصف و تعریف کرده شود و از این که به خیال بشر بیاید و از این که مخلوق بتواند او را وصف نماید.
- وافی ج ٨ ص ۶٣٢
و قال ایضاً؛ « الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ »
یعنی « مؤمنان آن کسانند که خداوند را یاد میکنند در حال قیام و در حال نشستن و در حالتی که بر پهلوی خودشان خوابیده باشند و در این سه حالت از یاد خداوند که نماز است باز نمیمانند.»
- سوره آل عمران آیه ١٩١
و در کافی و تهذیب از ابن ابوحمزه روایت نموده که از حضرت باقر علیه السلام از این آیه سوال کردم؛
« الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ »؟
حضرت فرمود؛ که شخص در حال صحت ایستاده نماز میگذارد و مریض نشسته نماز را بجا آورد و آن کسی که بر پهلوی میخوابد و نماز را ادا میکند او ضعیف تر از مریض است.
- کافی ج ۳ ص ۴١١ یا ٢٣۴ ب ٢٣۵ ح ١١
- تهذیب ج ٢ ص ١۶٩ ح ۶٧٢
و در کافی و فقیه از زراره روایت کرده اند که حضرت باقر علیه السلام فرمود؛
که در حال نماز راست ایستاده باش زیرا که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
هر که پشت خود را راست نکند در نماز پس برای او نماز صحیح نیست.
- کافی ج ۳ ص ٣٠٠ ح ۶
- فقیه ج ۱ ص ١٨٠ ح ٨۵۶
و در کافی و محاسن از ابوبصیر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام فرمود؛
هر که پشت خود را در نماز راست نکند نماز او صحیح نیست.
- کافی ج ۳ ص ٣٢٠ ح ۴
- محاسن ص ٨٠ ح ٧
حد مریضی که نماز را نشسته یا بر پهلو خوابیده میخواند و کیفیت آنها
و در فقیه و تهذیب از سماعه روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
در کسی که در چشمان او آب دارد و آب را از چشمان او بیرون میکنند و او بر پشت خود میخوابد چهل روز و زیاده و کمتر و نمیتواند در حال قیام نماز بگذارد؛
حضرت فرمود؛ عیب ندارد بر این و همه ی حرام ها را خداوند حلال کرده برای کسی که مضطر شده باشد.
- فقیه ج ۱ ص ٢٣۵ ح ١٠٣۵
- تهذیب ج ٣ ص ٣٠۶ ح ٩۴۵
و در کتب اربعه از بزیع مؤذن روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
که میخواهم به چشم خودم معالجه نمایم؟
حضرت فرمود؛ معالجه نما.
گفتم؛ اطباء میگویند باید چندین روز بر پشت بخوابم و نماز را نیز نشسته نگذارم.
حضرت فرمود؛ عیب ندارد و معالجه بکن و مریض در حال قیام نماز میگذارد و اگر قدرت نداشته باشد نشسته میگذارد و اگر قادر نباشد بر نماز در حال نشسته بر پشت میخوابد و تکبیر میگوید و قرائت میکند و زمانی که اراده ی رکوع بکند چشمان خود را به هم میگذارد و تسبیح میگوید و بعد از تسبیح چشمان خود را باز میکند و باز کردن چشم ها از رکوع برخواستن است و زمانی که اراده ی سجده نماید چشمان خود را به هم میگذارد و تسبیح میگوید و بعد از آن چشمان خود را باز میکند و باز کردن چشم ها بر خواستن از سجده میشود و بعد از آن تشهد میگوید و سلام را میدهد و از نماز فارغ میشود.
- کافی ج ۳ ص ۴١١ یا ٢٣۴ ب ٢٣۵ ح ١٢
- فقیه ج 1 ص ٢٣۵ ح ١٠٣٣ و ١٠٣۶
- تهذیب ج ٢ ص ١۶٩ ح ۶٧١
و در فقیه و تهذیب از امیرالمومنین علی علیه السلام روایت کرده؛
که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله به عیادت یک نفر از انصار رفت، و او مریض بوده.
گفت؛ چطور نماز بگذارم؟
حضرت فرمود؛ او را در وقت نماز نسشته بگذارید و اگر قادر نباشد او را روی به قبله بکنید و امر نمایید او را بر نماز اشاره بکند با سر خود و سجده را زیادتر از رکوع در سرش پایین میکند و اگر قادر نباشد به قرائت کردن پس در نزد او قرائت نمایید و او بشوند و نماز را ترک نکند.
- فقیه ج ۱ ص ٣۶٢ ح ١٠٣٨
در کافی و تهذیب از ابن اذینه روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
از حد مریضی که در آن افطار میکند و نماز را از حال قیام به حال جلوس میرساند؟
حضرت فرمود؛ « اِنَّ الْإِنْسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ »
یعنی « هر شخص به حال خود بصیرت دارد که میتواند یا نه و قدرت دارد یا ندارد »
و فرمود؛ حد مریض و قدر مریض راجع است به خود مریض و خودش حال خود را خوبتر میداند در روزه و در نماز.
- کافی ج 4 ص 118 ح 2
- سوره قیامت آیه ١۴
- تهذیب ج ٣ ص ١٧٧ ح ٣٩٩
اعانت فقرا و یا فعل عبادت در اثناء نماز
و در فقیه و تهذیب از زکریا روایت کرده اند؛
که حضرت کاظم علیه السلام مشغول نماز بوده در حال قیام بود و یک نفر مرد پیری در نزد آن حضرت بود و اراده نمود که برخیزد و عصای خود را بردارد، پس آن حضرت خم شد و عصای آن مرد را به دست او داد و به حال قیام خود برگشت.
- فقیه ج ۱ ص ٢۴٣ ح ١٠٧٩
✍ و از این حدیث معلوم میشود که در اثناء نماز اعانت فقرا خوب و به نماز ضرر ندارد چنانکه حضرت امیرالمومنین علیه السلام در رکوع نمازش به یک نفر فقیر انگشتر خود را تصدق کرد و چنانکه حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله در اثناء نماز مسجد را از آب دماغ کسی پاک کرد که در ماده سابقه ذکر شد.
نماز هر گونه واجب شود همان طور اعاده باید کرد
و در تهذیب از عمار روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام پرسيدم؛
از کسی که بر او واجب شده که نماز را نشسته بگذارد و فراموش کرد و برخواست و نماز در حال قیام شروع نمود و بعد از شروع به نماز به خاطرش آمد؟
حضرت فرمود؛ باید بنشیند و نماز را نشسته شروع نماید و به آن نمازی که ایستاده شروع کرده اکتفاء نکند و همچنین کسی که نماز بر او واجب شده در حال قیام بگذارد و نسیان بکند و نشسته شروع به نماز خود بکند، پس بعد از آن به خاطرش آید باید نماز را قطع بکند و ایستاده شروع به نماز نماید و اعتناء نکند به آن نمازی که نشسته شروع به آن کرده.
- تهذیب ج ٢ ص ٣۵٣ ح ١۴۶۶
حکم نماز در وسایل نقلیه
و در کتب اربعه از ابن حمزه غنوی روایت کرده اند که سوال کرد از حضرت صادق علیه السلام؛
از نماز گذاردن در کشتی؟
حضرت فرمود؛ اگر کشتی ثقیل(سنگین) باشد و در وقت نماز حرکت نکند در کشتی ایستاده نماز میگذارد و اگر سبک شود و در حرکت باشد نماز را نشسته به جا آورد.
- کافی ج ۳ ص ۴۴۲ ح ۴
- فقیه ج ۱ ص ۲۹۲ ح ۱۳۲۹
- تهذیب ج ۳ ص ۱۷۱ ح ۳۷۸
- استبصار یک جلدی ص ۲۰۲ ح ۳
و در تهذیب از ابن سنان روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
از نماز فریضه(واجب) در کشتی و حال آن که او قدرت دارد که نماز را در زمین بگذارد و لکن از دزد و درندگان میترسد و همه اهل کشتی بیرون نمیشود؟
حضرت فرمود؛ در کشتی نماز بگذارد و اگر بتواند ایستاده و اگر نتواند نشسته و عیب ندارد بر او که خارج نشود، و از پدرم از این مسئله سوال کردند فرمود؛
آیا تو اعراض میکنی از نماز حضرت نوح علیه السلام .
- تهذیب ج ۳ ص ۲۹۵ ح ۸۹۳
و اما حکم مسئله قبله در وسایل نقلیه کلیک کنید…
نیت در نماز
✍ و بعد از آن ایستادن به نماز باید با نیت خالصه و قربت الی الله محضه به نماز شروع نماید ؛
چنانکه خداوند فرموده؛
« وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِينَ »
یعنی « مردمان از جانب خداوند مأمورند بر این که عبادت ایشان محض از برای خداوند باشد و غیر از خداوند چیزی دیگر در عبادت دخالت نداشته باشد و عبادات بدون نیت خداوند فایده ندارد و اعمال صالحه بدون دستور العمل از جانب صاحب شرع انور وبال است. »
- سوره بینه آیه ۵
چنانكه در کافی و تهذیب و مقنعه و محاسن از حضرت امیرالمومنین علیه السلام روایت کرده اند که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
که قول بدون عمل نمیشود و قول و عمل بدون نیت نمیشود و قول و عمل و نیت بدون دستور العمل شرع نمیشود.
- کافی ج ۱ ص ۵۶ یا ۴١ ب ٢٢ ح ۹
- تهذيب ج ۴ ص ١٨۶ ح ۵٢٠
- مقنعه ص ۴٨
- محاسن ص ٢٢٢ ح ١٣۴
و در محاسن از ابوعروه روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
که خداوند نشر و حشر میکند مردمان را در قیامت با نیت خودشان.
- محاسن ص ٢۶٢ ح ٣٢۵
و در تهذیب از حضرت کاظم علیه السلام روایت کرده که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
که اعمال تابع نیت است و از برای هر کس آنچه خواهد شد که نیت آن را کرده است.
- تهذیب ج ۱ ص ٨٣ ح ٢١٨
- امالی طوسی ص ٢ ح ٣٢١
و در کافی و محاسن از ابوبصیر روایت کرده اند که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
که مؤمن فقیر میگوید؛ که ای خداوند من عطا فرما مرا از مال دنیا تا اینکه فلان عمل خیر را به جا آورم و زمانی که خداوند او را با نیت راست و درست بداند اجر همان عمل خیر را در اعمال او مینویسد.
- کافی ج ٢ ص ۶٩ یا ۵۵ ب ۴٣ ح ٣
- محاسن ص ٢۶١ ح ٣٢٠
و ایضاً در کافی و محاسن از ابوبصیر روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
از حد عبادت که اگر کسی با آن حد عبادت نماید حق عبادت کرده؟
حضرت فرمود؛ نیت خوب نمودن است در طاعت خداوند.
- کافی ج ٢ ص ۶٩ یا ۵۵ ب ۴٣ ح ۴
- محاسن ص ٢۶١ ح ٣٢١
و ایضاً در کافی و محاسن از سکونی از حضرت صادق علیه السلام روایت نموده اند که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
نیت مؤمن خیر است از عمل او و نیت کافر شرتر است از عمل او.
- کافی ج ٢ ص ۶٩ یا ۵۵ ب ۴٣ ح ٢
- محاسن ص ٢۶٠ ح ٣١۵
و در کافی و محاسن و علل الشرایع از ابوهاشم روایت کرده اند که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
اهل دوزخ مخلد شدند در آن از جهت این که نیت آنها این بود که اگر در دنیا همیشه باشند معصیت بکنند و اهل جنت در آن مخلد شدند از این جهت که نیت ایشان این بوده که هر گاه در دنیا همیشه بوده باشند اطاعت خداوند را نمایند و به سبب نیت هر دو طایفه مخلد گردیدند.
و بعد از این فرمایش تلاوت فرمود؛ « قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ »
و فرمود؛ مراد از « شَاكِلَتِهِ » نیت است. یعنی « هر کس تابع نیت خود خواهد شد »
- سوره اسراء آیه ٨۴
- کافی ج ٢ ص ۶٩ یا ۵۶ ب ۴٣ ح ۵
- محاسن ص ٣٣١ ح ٩۴
- علل الشرایع ص ۵٢٣ ح ١
و در نهج البلاغه حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرموده؛
که جمعی عبادت میکنند به خداوند از جهت ثواب و این عبادت تجارت کنندگان است و طایفه ای عبادت مینمایند به سبب ترسیدن از عقاب و این عبادت غلامان است و قومی عبادت کرده‌اند از برای این که خدای تعالی را لایق عبادت میدانند و این عبادت اشخاص آزاد است.
- نهج البلاغه ج ۳ ص ٢٠۵ ح ٢٣٧
و در کافی از سکونی از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
یک زمان خواهد آمد که باطن اغلب مردمان خبیث میشود و ظاهر ایشان خوش خواهد شد از جهت طمع در دنیا و اراده نمیکنند با اعمال خودشان آن چه را که در نزد خداوند است و اعمال دین آنها ریا میشود و از خداوند در اعمال خودشان خوف نمینمایند و خداوند آنها را بر بلاء مبتلا میکند و دعا میکنند و دعای آنها بر اجابت نمیرسد.
- اصول کافی ج ۵ ترجمه‌ی محمد باقر کمره ای ص ١٨۲ ب ریا ح ١۴
✍و از امثال این احادیث در نیت خیر و شر و باطل کردن ریاء اعمال را ، بسیار است.
حکم تکبیره الاحرام
✍ و بعد از نیت نماز تکبیرةالاحرام میگوید و اول نماز همان تکبیرةالاحرام است.
چنانکه در تهذیب از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
که از برای هر چیز اول است و اول نماز تکبیر است .
- تهذیب ج ٢ ص ٢٣٧ ح ٩۴٠
و ایضاً در تهذیب از ناصح موذن روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
بدرستیکه که اول نماز تکبیر است.
- تهذیب ج ٣ ص ٢٧٠ ح ٧٧۵
و ایضاً از ابن قداح روایت کرده از حضرت صادق علیه السلام که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
قبل از نماز وضوء است و تحریم آن تکبیرةالاحرام است و بیرون شدن از آن سلام گفتن است.
- کافی ج ۳ ص ۶٩ یا ۴۴ ب ۴۶ ح ٢
- فقیه ج ۱ ص ٢٣ ح ۶٨
و در فقیه روایت کرده؛
که نماز حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله اتمّ نماز و مختصر نماز بود و زمانی که به نماز شروع مینمود تکبیر میگفت و بعد از آن « بسم الله الرحمن الرحيم » را قرائت میکرد.
- فقیه ج ۱ ص ٢٠٠ ح ٩٢١
مرحوم سید رضی در کتاب مجازات نبویه روایت کرده که حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله فرموده؛
که از برای هر چیزی وجه و روی است و روی دین شما نماز است و از برای هر شئ اول است و اول نماز تکبیر است.
- المجازات النبويه ص ۲٠٨ ح ١۶٧
حکم فراموش کردن تکبیرت الاحرام
و در تهذیب از محمد بن مسلم روایت کرده که از حضرت باقر علیه السلام سوال کردم؛
که کسی بعد از نماز به خاطرش رسید که تکبیرةالاحرام نگفته است؟
حضرت فرمود؛ زمانی که یقین کرد نماز را اعاده میکند و اما چطور یقین خواهد نمود.
- تهذیب ج ٢ ص ١۴٣ ح ۵۵٨
- استبصار ج ۱ ص ٣۵١ ح ١٣٢٧
و در کافی و فقیه و تهذیب از ابونصر بزنطی روایت کرده اند که به حضرت رضا علیه السلام گفتم؛
کسی فراموش کرد تکبیرةالاحرام را در اول نماز و از برای رکوع تکبیر گفت؟
حضرت فرمود؛ تکبیر رکوع از برای او کفایت میکند از تکبیرةالاحرام.
- کافی ج ۳ ص ٣۴٧ یا ١٩٧ ب ٢٠٠ ح ٢
- تهذیب ج ٢ ص ١۴۴ ح ۵۶٣
✍ و در بین این حدیث صحیح و احادیث سابقه منافات ندارد. زیرا که این حدیث در فرض نسیان(فراموشی) است با وجود تکبیر گفتن از برای رکوع و احادیث سابقه در ترک تکبیرةالاحرام است با عمد و یا نسیان تکبیر از برای رکوع، پس بنابراین احادیث اگر کسی عمداً تکبیرةالاحرام را ترک بکند، نمازش باطل است و یا سهواً ترک نماید و تکبیر رکوع نیز نگوید، باز باطل است و اگر در فرض نسیان تکبیرةالاحرام در رکوع تکبیر بگوید نماز او صحیح است.
✍ و در بین احادیث اختلاف نیست.
و در فقیه و تهذیب از معاویه بن شریح روایت کرده اند که حضرت صادق علیه السلام فرمود ؛
زمانی که کسی آمد به نماز جماعت و دید که امام جماعت در رکوع است پس یک تکبیر از برای تکبیره الاحرام و رکوع او کافی است.
- فقیه ج 1 ص 256 ح 1214
- تهذیب ج 3 ص 45 ح 157
و در قرب الاسناد از علی بن جعفر علیه السلام از حضرت کاظم علیه السلام روایت کرده که سوال کردم ؛
که کسی داخل شد به نماز و فراموش کرد تکبیر را در اول نماز و رکوع نمود و در وقت رکوع به خاطرش آمد آیا تکبیر رکوع کفایت میکند و اگر چه در رکعت اول و یا دوم باشد و آیا به نماز خودش اکتفاء میکند یا نه؟
حضرت فرمود ؛ اعتناء میکند به نماز خودش از جهت آنچه گفته است از تکبیر.
- قرب الاسناد ص 90
هفت تکبیر اول نماز
و در کافی از زراره روایت کرده که حضرت باقر علیه السلام فرمود؛
که کمتر چیزی که کفایت میکند در اول نماز یک تکبیر است و سه تکبیر احسن است و هفت تکبیر افضل است.
- کافی ج ۳ ص ٣١٠ یا ١٧۴ ب ١٨۶ ح ٣
- تهذیب ج ٢ ص ۶۶ ح ٢۴٢
علت هفت تکبیر
و در فقیه از فضل بن شاذان روایت کرده که حضرت رضا علیه السلام فرمود؛
علت هفت تکبیر گفتن در اول نماز این است که اصل نماز دو رکعت است و اول آن دو رکعت با هفت تکبیر شد یکی تکبیر افتتاح و یکی تکبیر رکوع و دو تکبیر دو سجده‌ی اول و یکی در رکوع دوم و دو تا در دو سجده‌ی رکعت دوم و زمانی که کسی در اول نمازش هفت تکبیر گفت و بعد از آن تکبیرات را فراموش نمود در نماز او نقص وارد نمیشود.
- فقیه ج ۱ ص ٢٠٠ ح ٩٢٠
کیفیت تکبیره الاحرام
و در فقیه از منصور بن حازم روایت کرده؛
که حضرت صادق علیه السلام را دیدم و شروع نمود به نماز و هر دو دست خود را در تکبیر گفتن بلند کرد به مقابل روی خودش و باطن کف دست خود را به طرف قبله نمود.
- تهذیب ج ٢ ص ۶۶ ح ٢۴٠
و در کافی از زراره روایت کرده که حضرت باقر علیه السلام فرمود؛
زمانی که به نماز ایستادی و تکبیر گفتی دست های خود را بلند بکن و از گوش خودت زیادتر بلند نکن و به مقابل صورت خودت برسان.
- کافی ج ۳ ص ٣٠٩ یا ١٧۴ ب ١٨۶ ح ١