احکام مکان نمازگزار
ماده بیست و یکم در مکان نمازگزار و حکم آن است؛
آیات مکان نمازگزار
قال الله تعالی؛
« وَمَسَاجِدُ يُذْكَرُ فِيهَا اسْمُ اللَّهِ كَثِيرًا »
یعنی؛« در مساجد نام خداوند یاد میشود در اغلب اوقات که وقت نماز است.»
سوره حج آیه ۴٠
و ایضاً قال الله تعالی ؛
« وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ »
یعنی؛ « کدام کس ظالمتر است و ظلم او بیشتر است از آن کسی که منع نماید از یاد کردن خداوند در مساجد و سعی بکند در خراب شدن آنها و یاد نکردن اسم خداوند در آنها و آن منع کنندگان از مساجد داخل نمیشوند بر آنها بعد از این عمل ایشان مگر در حال خوف و ترس از مسلمانان و نمازگزاران.»
سوره بقره آیه ١١۴
◈و ایضاً قال الله تعالی؛
« مَا كَانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللَّهِ شَاهِدِينَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِي النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ ✴ إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسَى أُولَئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ »
یعنی؛« تعمیر کردن مساجد کار مشركان نیست در حالی که بر نفس خودشان شهادت میکنند بر کفر و اعمال آنها باطل است و همیشه در دوزخند از جهت کافر شدن آنها بر آیات خداوند و بر پیامبر صلی الله علیه و آله او و بدرستی که تعمیر میکند مساجد خداوند را آن کسی که به خداوند و روز قیامت ایمان داشته باشد، و نماز را اقامه نماید و زکات مال خود را بدهد، و به غیر از خداوند از کسی نترسد، و از گناه خودش بترسد، نه از دیگران، پس این تعمیر کنندگان مساجد را خداوند از جمله هدایت یافته‌گان قرار میدهد.»
سوره توبه آیات ١٧، ١٨
و ایضاً قال الله تعالی؛
« وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا »
یعنی؛« به درستی که مساجد مختص است به خداوند و به کسی اختصاص ندارد که بگوید فلان مسجد مال و حق من است، پس شما نیز با خداوند کسی را در مساجد شریک قرار ندهید.»
سوره جن آیه ١٨
✍و این چهار آیه در خصوص مساجد است، و چون که مساجد محل نماز و جای عبادت و یاد کردن خداوند بوده، لهذا در این آیات شریفه مساجد را خداوند به خودش نسبت داده است، و « الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ » فرموده و تعمیر کنندگان را تمجید و از هدایت یافته گان قرار داده، و منع کنندگان از مساجد را ظالمتر و خراب کنندگان آنها حساب کرده و تعریف و تمجید مساجد از این بالاتر نمیشود، و زمانی که محل نماز اینطور شد پس خود نماز چگونه خواهد شد؟!!!
تعظیم مساجد
و در علل الشرایع از ابوبصیر روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
که علت تعظیم مساجد چیست؟
حضرت فرمود؛
که مردمان مأمور شده اند بر تعظیم کردن مسجد ها از جهت این که آنها خانه های خداوند است در زمین.
علل الشرايع ص ٣١٨
وسائل ج ۵ ص ٢٩٧ ح ١
فضیلت نماز در مساجد
و در فقیه و تهذیب و ثواب الأعمال و کتاب محاسن و نهایه از حضرت صادق علیه السلام از حضرت امیرالمومنین علیه السلام روایت کرده اند که فرمود؛
نماز در بیت مقدس مقابل است با هزار نماز و در مسجد جامع با یکصد نماز و در مسجد محله با بیست و پنج نماز و در مسجد بازار با دوازده نماز.
فقیه ج ۱ ص ٢٣٣ ح ٧٠٢
تهذیب ج ۳ ص ٢۵٣ ح ۶٩٨
ثواب‌الأعمال ص ۵١
محاسن ص ۵۵
نهایه ص ١٠٨
و مرحوم شیخ مفید در مقنعه از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده؛
که نماز در مسجد جامع مقابل است با یکصد نماز.
مقنعه ص ٢۶
و در فقیه و علل الشرایع و ثواب‌الأعمال روایت کرده؛
در تورات نوشته شده که خداوند فرموده؛ خانه های من در زمین مساجد است و خوشا به حال کسی که در منزل خود وضوء و یا غسل بجای آورد و مرا در خانه ی خودم زیارت نماید و به زیارت شده لازم است اکرام زیارت کننده و بشارت بدهید به آن کسانی که در تاریکی شب به مساجد میروند که از برای ایشان در روز قیامت نور روشن خواهد شد.
فقیه ج ۱ ص ٢٣٩ ح ٧٢٠
موسوعة کتب الاربعه الفقیه ص ۶۴
و در تهذیب از ابراهیم روایت کرده که به حضرت صادق علیه السلام گفتم ؛
که نماز را به جماعت بگذاریم در منزل خودمان با کسی که از ما است و یا در مسجد تنها نماز بگذاریم کدام یکی خوب است در نزد شما ؟
حضرت فرمود؛ نماز گذاردن در مسجد خوبتر است.
تهذیب ج ۳ ص ٣۶١ ح ٧٣۴
و در کتاب مجالس و اخبار از زریق روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
نماز جماعت در منزل خودت مقابل است با بیست و چهار نماز، و نماز جماعت در مسجد مقابل است با چهل و هشت نماز، و نماز در مسجد مضاعف میشود و یک رکعت در مسجد حرام مقابل است با هزار نماز در سایر مساجد و نماز در مسجد که تنها بگذارد با بیست و چهار نماز مقابل است در غیر مسجد و نماز در منزل خود بدون جماعت هیچ و پوچ است و به سوی خداوند نمیرود و هر که در خانه خودش با جماعت نماز بگذارد و از مسجد اعراض نماید نماز او و آن کسانی که با او نماز میگذارد فایده ندارد مگر این که علت داشته باشد.
امالی طوسی ص ٢ ح ٣٠٧
تعمیر مسجد
و ایضاً مرحوم صدوق در آن کتاب روایت کرده که حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله بر ابوذر فرموده؛
هر که خداوند را اجابت نماید و مساجد خداوند را تعمیر بکند، ثواب آن کس جنت است.
ابوذر عرض کرد؛ چطور مسجد را تعمیر بکند؟
حضرت فرمود؛
صوت خود را بلند نکند و حرف باطل نگوید و بیع و شراء ننماید و لغو را در مسجد ترک بکن مادامی که در مسجد باشی و اگر ترک نکنی، پس در قیامت نفس خود را ملامت بکن.
وسائل ج ۵ ص ٢٣٣ ب ٢٧ ح ٣
احترام مساجد
و در کافی از ابوبصیر روایت کرده که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردند؛
از خوردن سیر و پیاز و کاور؟
حضرت فرمود؛
عیب ندارد پخته ونا پخته ی آنها و تداوی نمودن با سیر ولکن هر که سیر بخورد او به مسجد نرود.
کافی ج ۶ ص ٣٧۵ ح ٢
و در علل الشرایع و محاسن از وشاء روایت کرده اند که از حضرت صادق علیه السلام سوال کردم؛
از خوردن پیاز و کاور؟
حضرت فرمود؛
عیب ندارد پخته ی آن و نا پخته ی آن ولکن اگر آن را بخورد که بوی بد داشته باشد به مسجد نرود مبادا به کسی اذیت داشته باشد.
علل الشرايع ص ۵١٩ ح ٢ ب ٢٩۵
محاسن ص ۵٢٣ ح ٧۴۵
و در تهذیب از ابو بصیر از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرمود؛
هر که چیزی بد بوی بخورد که به مردمان اذیت بکند، پس او به مسجد نرود.
تهذیب ج ۳ ص ٢۵۵ ح ٧٠٨
✍ و مثل این است حدیث أربعمائه از حضرت صادق علیه السلام؛
✍ و از این احادیث احترام مساجد معلوم میشود و بوی بدی ظاهر کردن در آن ها چقدر بد است.
✍ و از این احادیث ایضاً ظاهر میگردد که استعمال دخانیات در مساجد چطور است و بوی بد تنباکو و توتن در آنها ظاهر کردن چقدر بد است.
و در فقیه از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله در حدیث مناهی نهی فرموده ؛از انداختن آب دماغ به مسجد ها.
فقیه ج ۴ ص ٢ ح ١ یا ص ۵ ح ۴٩۶٨
و در ثواب‌الأعمال از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
هر که آب دهان خود را از جهت تعظیم مساجد بلع نماید، خداوند آن آب دهان را در بدن او صحت قرار میدهد و در جسد او هر دردی که باشد شفا یابد.
ثواب الأعمال ص ٣۴ ح ١
و در وسائل از ورام ابن ابو فراس روایت نموده که حضرت صادق علیه السلام فرموده؛
در آخر الزمان جماعتی میایند و در مسجد حلقه در حلقه مینشینند و یاد آنها دنیا میشود و دوستی دنیا و با آنها مجالست نکنید و خداوند در آنها حاجت ندارد.
وسائل ج ۵ ص ٢١۴ ب ١۴ ح ۴
و در کتاب خصال روایت کرده که حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرمود؛
حریم مسجد چهل ذراع است و همسایه ی آن چهل خانه است از چهار طرف مسجد.
خصال ص ۵۴۴ ح ٢٠
و در کتب اربعه و محاسن از ابوعبیده روایت کرده اند که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
هر کس یک مسجد بنا نماید، خداوند در جنت برای او یک خانه بنا میکند.
کافی ج ۳ ص ٣۶٨ یا ٢٨٠ ب ٢٧٣ ح ۱
تهذیب ج ۳ ص ٢۶۴ ح ٧۴٨
محاسن ص ۵۵ ح ٨۵
و در وسائل از ارشاد دیلمی روایت کرده که حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرمود؛
که در مسجد جامع نشستن برای من خوب تر است از بودن در جنت، زیرا که در بودن من در جنت رضای من است و در بودن من در مسجد رضای خداوند است.
وسائل ج ۶ ص ١٩٩ ح ۶
ارشاد القلوب ص ٢١٨
و مرحوم صاحب تهذیب در امالی خود از فضل روایت کرده؛
ای فضــل به مسجد نمیرود از هر قبیله، مگر پیشوای ایشان و از هر اهل بیت مگر نجیب تر ایشان؛ ای فضــل کسی از مسجد باز نمیگردد مگر به سه خصلت؛ یا دعا به خودش میکند که خداوند او را بر جنت میبرد، و یا دعا در حق او میکنند و خداوند بلا را از او دفع میکند، و یا یک برادر دینی برای خودش اخذ مینماید .
امالی طوسی ج ١ ص ۴٧ ح ۵٧
و در تهذیب و صدوق در فقیه و خصال و ثواب الأعمال و مجالس و برقی در محاسن از اصبغ بن نباته روایت کرده اند که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام میفرمود؛
که هر که به مسجد برود بر یکی از هشت فایده میرسد؛ یا یک برادر دینی؛ و یا یک علم تازه، و یا یک آیه یاد میگیرد، و یا یک کلمه میشنود دلالت میکند بر هدایت او، و یا یک رحمت از خداوند به او میرسد، و یا یک کلمه که او را رد بکند از ضلالت، و یا ترک میکند یک گناه را از جهت خوف خداوند و یا از جهت حیا کردن.
فقیه ج ۱ ص ١۵٣ یا ١۶٨ ح ٧١٣
تهذیب ج ۳ ص ٢۴٨ ح ۶٨١
نهایه ص ١٠٧
خصال ص ۴٠٩ ح ١٠
ثواب الاعمال ص ۴۶
امالی صدوق ص ٣١٨
محاسن ص ۴٨ ح ۶۶
همسایگان مساجد
و در تهذیب و قرب الإسناد از حضرت باقر علیه السلام روایت کرده اند که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام فرموده؛
که نماز نیست برای کسی که از همسایگان مسجد است که نماز فریضه را در مسجد نگذارد در فرضی که فراغت دارد و صحت بدن داشته.
تهذیب ج ۳ ص ٢۶١ ح ٧٣۵
و صاحب تهذیب در کتاب مجالس و اخبار از زریق روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود؛
مساجد شکایت نمودند به خداوند از آن کسانی که به مساجد حاضر نمیشوند از همسایگان مسجدها پس خداوند وحی کرد که به عزت و جلال خودم قسم یاد میکنم که نماز آنها را قبول نمیکنم و عدالت آنها در میان مردمان ظاهر نمیشود و رحمت من به آنها نمیرسد و در جنت در جوار من نمی شوند.
امالی طوسی ج ١ ص 696 ح 1485
و نیزاز زریق روایت کرده که حضرت صادق علیه السلام فرمود ؛
که هر که در خانه خود نماز جماعت گزارد و از مساجد اعراض بکند پس نماز او چیزی نیست و نماز آن کسانی که با او نماز گزارده اند نیز چیزی نیست مگر از جهت علتی که منع بکند از رفتن به مسجد.
قواعد الاسلام ص 74
امالی طوسی ج ١ ص 696 ح 1486
و در فقیه روایت کرده که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
زمانی که زمین گل آلود شد، پس نماز مردمان در خانه های خودشان باشد.
فقیه ج ۱ ص ٢۴۶ ح ١٠٩٩
✍و این حدیث و حدیث زریق دلالت کرده که نماز در وقت عذر و در زمان باران و گل آلود شدن زمین در خانه و در هر جا عیب ندارد.
چنانکه مرحوم محقق در کتاب معتبر روایت کرده که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
خداوند زمین را برای من محل نماز قرار داده و خاک را باعث طهارت نموده که شخص جنب بر خاک تیمم میکند و در هر جای که وقت نماز شد نماز میگذارم.
معتبر ص ١۵٨
✍و مثل این است احادیث دیگر.
نماز در جای غصبی
✍و از این احادیث معلوم میشود که نماز در هر جا جایز است مادامی که ضرر به کسی نرسد و غصب نباشد.
چنانکه در تحف العقول و بشارت المصطفى روایت کرده اند که حضرت امیر المؤمنین علیه السلام به کمیل فرمود؛
ای کمیل! نظر بکن بر آن لباس و بر آن مکان که در آنها نماز میگذاری، مبادا با وجه صحیح نباشد و حلال نشود، پس نماز قبول نمیشود.
تحف العقول ص ١٧۴
بشارة المصطفى ص ٢٨
و در کافی و فقیه از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده اند که حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله فرموده؛
در نزد هر کس امانت باشد به صاحب آن برساند و حلال نیست خون و مال شخص مسلمان مگر با طیب نفس خودش.
✍و مثل این است احادیث دیگر.
ودر علل الشرایع از فضیل روایت کرده که حضرت باقر علیه السلام فرمود؛
نام مکه از این جهت مکه شده که مرد و زن با هم در چپ و راست یکدیگر نماز میگذارد و در آنجا عیب ندارد و در سایر بلاد کراهت دارد.
علل الشرايع ص ٣٩٧ ب ١٣٧ ح ۴
و در تهذیب از جمیل روایت کرده که به حضرت صادق علیه السلام گفتم؛
که مرد نماز میگذارد و زن در پیش روی او نماز میگذارد.
حضرت فرمود؛ عیب ندارد.
تهذیب ج ٢ ص ٢٣٢ ح ٩١٢
✍و از این ها معلوم میشود کراهت نماز مرد در وقتی که زن نیز مقدم باشد و نماز بگذارد.
آداب نماز در حرم امامان علیهم السلام
و در تهذیب و احتجاج از حمیری روایت کرده اند که نوشت به حضرت صاحب الزمان علیه السلام؛
که شخصی قبور حضرات ائمه علیهم السلام را زیارت میکند، آیا جایز است که به قبر سجده نماید یا نه و در پشت قبر نماز بگذارد و قبر را قبله قرار بدهد و یا در بالای سر قبر و یا در طرف پای فبر نماز گذارد و یا بر قبر مقدم باشد و قبر در پشت سر نمازگزار باشد و یا جایز نیست؟
پس در جواب نوشته بود؛
که سجده به قبر در نمازها جایز نیست و بلکه طرف راست روی خود را به قبر میگذارد و نماز باید در پشت قبر باشد و در طرف راست و چپ امام علیه السلام نباشد و با امام علیه السلام مساوی نشود، زیرا که به امام علیه السلام مقدم و مساوی نمیشود.
تهذیب ج ٢ ص ٢٢۸ ح ٨٩٨
احتجاج ص ۴٩٠
و در فقیه روایت کرده؛
حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله در مسجد در حال نماز آب دماغ کسی را دید که در پیش روی خود بود و نماز را گذاشت و رفت و آن آب دماغ را از مسجد رفع نمود و پشت سر برگشت و از آن جایی که گذاشته بود بنا گذاشت و نماز خود را اتمام کرد.
و حضرت صادق علیه السلام بعد از بیان این حدیث فرمود؛
که این حدیث باز میکند درهای بسیار را در نماز یعنی ؛ در اثناء نماز چند قدم رفتن و بازگشتن و در این بین یک عبادت کردن وبعد از آن بنا گذاشتن به نماز سابق عیب ندارد و عبادت در اثناء عبادت هر چندی که نماز باشد ضرر ندارد و این تعلیم است که یاد داده.
فقیه ج ١ ص ٢٧٧ ح ٨۵١