در اینکه زکات واجب شامل 9 چیز است

ادامه ی ماده سی و نهم در اینکه زکات واجب شامل نه چیز است؛

آیه زکات و تفسیر از آن که در وجوبیت زکات بیان شده بود

✅️ قال الله ^تعالی ؛ « وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکاةَ »

• سوره بقره آیه 43 و 83 و 110 | سوره نساء آیه 77 | سوره نور آیه 56 | سوره مزمل آیه ۲۰

✅️ و در کافی و فقیه از ابن خربوذ روایت کرده اند که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود ؛

بدرستیکه خداوند قرین کرده زکات را به نماز و فرمود « وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکاةَ » پس هر که نماز بگذارد و زکات را ندهد پس آن کس نماز را اقامه نکرده است.

• کافی ج 3 ص 506 ح 23 | فقیه ج 2 ص 10 ح 1584

و اما در اینکه زکات شامل چند چیز است

چنان که در «کافی» و «فقیه» از ابن سنان روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

زمانی که آیه ی زکات «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً» نازل شد در ماه رمضان امر فرمود حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} که ندا کننده ندا کند در میان مردمان که ای جماعت مسلمانان خداوند واجب کرده به شما زکات را چنان که واجب نموده نماز را به شما؛ پس واجب فرمود خداوند به ایشان زکات را در طلا و نقره و شتر و گوسفند و گاو و گندم و جو و خرما و مویز، و خبر داد به مردمان به وجوب زکات در اینها و عفو نمودند زکات را در غیر اینها تا آخر (حدیث) .

• سوره توبه آیه ۱۰۳ | کافی، ج ۳، ص ۴۹۷، ح 2 | فقیه، ج ۲، ص 13، ح 1598

و در «کافی» و «تهذیب» از زراره و محمد بن مسلم و ابو بصیر و برید و فضیل روایت کرده اند که حضرت باقر و صادق ^{علیهم السلام} فرمودند ؛

خداوند واجب فرمود زکات را با نماز در اموال مردمان و طریقه و شریعت قرار داد حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} در نه چیز در طلا و نقره و شتر و گوسفند و گاو و گندم و جو و خرما و مویز و عفو نمود از غیر اینها را .

• کافی، ج ۳، ص ۵۰۹ ح ۱ | تهذیب، ج ۴، ص ۳، ح ۵ | استبصار، ج ۲، ص ۳، ح 5

✍ و مثل این است احادیث بسیار .

در زکات طلا و نقره و حد نصاب آنها

و در «کافی» و «تهذیب» از ابن عقبه و از جمع دیگر روایت کرده که حضرت باقر و صادق ^{علیهم السلام} فرمودند؛

در کم تر از بیست مثقال طلا زکات نیست و زمانی که بیست مثقال شد. زکات واجب است نصف مثقال تا این که بر بیست و چهار مثقال برسد و در آن باز به حساب سابق که چهل یک است و بعد از آن تا بیست و هشت دینار نرسیده چیزی نیست و در بیست و هشت باز چهل یک است و هکذا.

• کافی، ج ۳، ص ۵۱۵، ح ۳ | تهذیب، ج ۴، ص ۶. ح ۱۳

و در «تهذیب» از زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

زمانی که طلا بر بیست دینار رسید نصف دینار زکات واجب است و از کمتر از بیست دینار زکات نیست و زمانی که نقره به دویست درهم رسید پنج درهم در آن زکات است و در کم تر از دویست درهم زکات نیست و زمانی که سی و نه درهم زیاده شد باز زکات نیست تا این که به چهل درهم برسد و در چهل درهم یک درهم است و بعد از آن چنین است تا آخر و طلا نیز چنین است در هر چهار مثقال چهل یک است هر قدر باشد.

• تهذیب، ج ۴، ص ۷، ح ۱۵

و ایضاً در «تهذیب» از زراره و بکیر روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

در حدیث زکات طلا و نقره که زکات در طلا و نقره در آن وقت واجب است که بعد از رسیدن هر یکی بر نصاب یک سال در نزد شخص بماند و مادامی که حول به طلا و نقره حلول نکرده زکات واجب نیست.

• تهذیب، ج 4، ص ۱۲، ح ۳۳

و ایضاً در «تهذیب» از زراره روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

در نزد شخصی صد و نود و نه درهم جمع شده و از طلا نوزده دینار جمع گردیده آیا در اینها زکات واجب است یا نه؟

حضرت فرمود؛ زکات در هیچ یک واجب نیست تا این که نصاب هر یکی تمام شود. ( تا آخر حدیث).

• تهذیب، ج ۴، ص ۹۲، ح ۲۶۷

✍ و مثل این است احادیث دیگر و از این احادیث معلوم شد که نصاب اول طلا بیست مثقال، و بعد از آن در هر چهار مثقال هر قدر باشد زکات است و در نقره نصاب اول دویست درهم است و بعد از آن در هر چهل درهم یک درهم است. و زکات در اینها آن وقت واجب است که یک سال در نزد صاحب این ها بوده باشد، و حول بر این ها حلول نماید و مراد از مثقال و دینار در طلا مثقال شرعی است که هیجده نخود باشد نه مثقال صیرفی که بیست و چهار نخود است و مراد از درهم در نصاب نقره همان درهم شرعی است ایضاً، و ده درهم هفت مثقال شرعی است.

در زکات غلات اربعه (گندم و جو و مویز و خرما) و حد نصاب آنها

✍و اما غلات اربعه پس نصاب هر یکی پنج وسق است؛

چنانکه در «کافی» از سعد روایت کرده که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سؤال کردم ؛

از اقل آن چه زکات در آن واجب است از غلات اربعه؟

حضرت فرمود ؛ پنج وسق است به وسق حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله}.

گفتم؛ وسق چه مقدار است؟

حضرت فرمود؛ شصت صاع است.

گفتم؛ آیا در انگور زکات واجب است و یا این که در وقت مویز شدن واجب می شود؟

حضرت فرمود؛ بلی واجب است زمانی که تخمین نماید انگور را و مویز آن به حسب تخمین پنج وسق باشد.

• کافی، ج ۳، ص ۵۱۴، ح ۵

و در «کافی» و «تهذیب» از محمد بن مسلم روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از خرما و مویز در چقدر آنها زکات واجب است؟

حضرت فرمود؛ در پنج وسق؛ و از جنس خرما، معافاره و ام جعرور را حساب نمی کنند و از آنها زکات اخذ نمی شود هر چندی که زیاده باشند و علاوه واگذار میشود از برای باغبان یک درخت و دو درخت خرما که از برای عیال او باشد.

• کافی، ج ۳، ص ۵۱۴، ح ۷ | تهذیب، ج 4، ص ۱۸، ح 47 | استبصار، ج ۲، ص ۱۸، ح ۵۳

و در «تهذیب» از بکیر و زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

هر چه در زمین می روید در آن زکات نیست مگر در گندم و جو و خرما و مویز و در این غلات اربعه زکات واجب نیست مگر این که بر پنج وسق رسد هر یکی از آنها و وسق شصت صاع است به صاع حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله}؛ و اگر هر کدام از این غلات از پنج وسق کم تر شود، هر چندی که اندک است، پس در هیچ کدام زکات واجب نیست و اگر این غلات با دلو و ریسمان و با آب کشیدن آب بخورند زکات اینها نیم ده یک است و اگر اینها با نهر و باران آبیاری شوند زکات در اینها ده یک است.

• تهذیب، ج 4، ص ۱۹، ح ۵۰

✍ و مثل این است احادیث بسیار در وجوب یک ده یک در فرض آب خوردن غلات از آب جاری یا آب باران و در واجب بودن نیم ده یک در صورت آب خوردن اینها با دلو و ریسمان و با دست.

✍ و از این احادیث معلوم میشود که از غلات مخارج بیرون نمیشود و بدون اخراج مصارف زکات واجب است. زیرا که مخارج را خود صاحب شرع انور ملاحظه کرده و آن چه از غلات مخارج زیاده دارد مثل این که با دلو و آب کشیدن آب میخورد زکات نیم ده یک است و آنچه مخارج آن کم تر است. مثل این که با آب جاری و یا باران آب میخورد زکات آن ده یک است و علاوه بر این در یک حدیث وارد نشده که مخارج غلات بیرون می شود و بعد از آن زکات دارد.

و در «کافی» و «تهذیب» از زراره روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

کسی که زکات محصولات خود را داده باشد و بعد از آن یک سال در نزد او باشد و حول حلول کند دوباره بر او واجب نخواهد شد مگر این که غلات خود را بفروشد و طلا و نقره کند و زمانی که طلا و نقره نمود باز زکات ندارد تا این که حول بر آنها حلول کند و بعد از حلول حول بر قیمت غلات زکات در آنها واجب است.

• کافی، ج ۳، ص ۵۱۵، ح ۱ | تهذیب، ج 4، ص 4۰، ح ۱۰۲

✍ و از این معلوم میشود که بعد از دادن زکات غلات دوباره در آنها زکات نیست هر چندی که چندین سال بماند و اما در طلا و نقره پس با وجود نصاب در آنها در هر سال واجب است زکات آنها.

و در «کافی» و «تهذیب» از محمد بن مسلم و ابو بصیر روایت کرده اند که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم؛

چه می فرمایید در این زمین که رنجبران در آن زراعت میکنند؟

حضرت فرمود؛ هر زمینی که ارباب آن به تو داده و تو زراعت نمودی پس حق ارباب را باید بدهی و در حصه و سهم تو بعد از رسیدن نصاب زکات واجب است.

• کافی، ج ۳، ص ۵۱۳ ح 4 | تهذیب، ج 4، ص 36 ح 93 | استبصار، ج 2، ص 25 ح 70

و در «کافی» و «تهذیب» از ابن ابی نصر روایت کرده اند که به حضرت رضا ^{علیه السلام} گفتم؛

آن چه به اهل کوفه خراج گذاشته اند و اهل آن عمل میکنند؟

حضرت فرمود؛ هر که با رضای خودش مسلمان شده زمین او مال او است.

تا این که فرمود؛ و آنچه به قوت شمشیر اخذ شده پس آن زمین راجع می شود به امام و آن را قباله و مقاطعه می دهد بر هر چه صلاح داند، چنان که حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} در زمین خبیر مقاطعه دادند و بر زراعت کنندگان علاوه بر حصه ارباب و سهم مالک در حصه خودشان زکات واجب است یا عشر و یا نصف عشر.

• کافی، ج ۳، ص ۵۱۲، ح ۲ | تهذیب، ج 4، ص 118، ح 341 | استبصار، ج 2، ص 25 ح 73

✍ و از این دو حدیث معلوم میشود که در حصه رنجبر مثل حصه مالک زکات واجب است بعد از بلوغ نصاب.

در بیان این که در زکات میتوان قیمت آنها را به مستحق داد

و در «کافی» و «تهذیب» از ابن خالد روایت کرده اند که به حضرت جواد ^{علیه السلام} نوشتم؛

آیا جایز است در زکات طلا و غلات قیمت آنها را بدهم و یا این که باید از عین آنها رد کنم؟

جواب مرقوم فرمود ؛ هر چه آسان باشد زکات خارج میشود .

✍یعنی همیشه عین را دادن لازم نمی شود و قیمت نیز کفایت است.

• کافی، ج ۳، ص ۵۵۹، ح ۱ | فقیه، ج 2، ص 32 ح 1623 | تهذیب، ج ۴، ص 95 ح 271

در اینکه وقتی سلطان خراج گرفت از زکات حساب است

و در «کافی» و «تهذیب» از رفاعه روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

کسی که یک قطعه زمین به ارث او رسیده و یا خریده و خراج آن را که ده یک باشد به سلطان و پادشاه میدهد آیا دوباره واجب است بر او زکات؟

حضرت فرمود؛ واجب نیست.

• کافی، ج ۳، ص ۵4۳، ح ۳ | تهذیب، ج 4، ص ۳۷، ح 94

و در «کافی» از سهل روایت کرده بعد از آنکه او قریه ی سهل آباد را بنا کرد سؤال نمود از حضرت کاظم ^{علیه السلام} ؛

که در محصولات آن چه واجب است بر او ؟

حضرت فرمود؛ هرگاه سلطان خراج آن را اخذ میکند چیزی به تو واجب نیست و اگر از آن خراج اخذ نمی کند، ده یک محصولات آن به تو واجب است.

• کافی، ج ۳، ص ۵4۳، ح 5

و در «تهذیب» از ابی کهمس روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

از هر که سلطان خراج اخذ کند، زکات بر او واجب نیست .

• تهذیب، ج 4، ص ۳۷، ح ۹۵ | استبصار، ج ۲، ص ۲۵، ح ۷۲ | وسائل، ج ۹، ص 193، ح ۱۱۸۱۵

✍ و از این احادیث معلوم میشود خراج همان زکات است و ده یک محصولات غلات بوده که در زمان سلاطین بنوامیه و بنوعباس از مردمان اخذ می کردند و به اسم خراج زکات را دریافت می نمودند، و حضرات ائمه ی طاهرین نیز فرمودند که بعد از گرفتن سلطان زکات را و هر چندی که به اسم زکات نباشد دوباره زکات واجب نیست و در احادیث سابقه فرمود که در حصه رنجبران زکات واجب است و در بین احادیث منافات نیست زیرا وجوب زکات در حصه رنجبر چه منافات دارد با عدم وجوب آن بر رنجبر بعد از اخذ کردن سلطان زکات را از او به اسم خراج.

در زکات شتر و گاو و گوسفند و حد نصاب آنها

در زکات شتر و حد نصاب آن

و در «تهذیب» از زراره روایت کرده که حضرت باقر و صادق ^{علیهم السلام} فرمودند؛

در شتر زکات واجب است زمانی که بر پنج نفر رسد و در آنها یک گوسفند است و بعد از آن در هر پنج نفر یک گوسفند است تا برسد بر بیست و شش و در آن یک بنت مخاض است و اگر آن پیدا نشد ابن لبون نیز میدهد تا به سی و پنج و اگر از سی و پنج زیاد شد یک بنت لبون است تا به چهل و پنج و اگر از چهل و پنج زیاد شد یک حِقَه می دهد تا به شصت و اگر از شصت زیاد شد یک جذعه میدهد تا به هفتاد و پنج و اگر از آن زیاد شد دو نفر بنت لبون میدهد تا به نود و اگر زیاده شد دو نفر حِقَه میدهد تا یک صد و بیست و اگر از آن زیاد شد در هر پنجاه شتر یک حِقه و در هر چهل نفر یک بنت لبون است. (تا آخر حدیث)

• تهذیب، ج ۴، ص ۲۱، ح 54 | استبصار، ج ۲، ص ۲۰، ح ۵۸ | وسائل، ج ۹، ص ۱۰۸، ح ۱۱۶۴۱

✍ و در این حدیث نصاب شتر را در وجوب زکات بیان فرموده.

در زکات گاو و حد نصاب آن

و در «کافی» و «تهذیب» از محمد بن مسلم و زراره و ابو بصیر و برید و فضیل روایت کرده اند که حضرت باقر و صادق ^{علیهم السلام} فرمودند؛

در سی رأس گاو یک گوساله که به دو سال رسیده باشد زکات است و در کم تر از این چیزی نیست و در چهل رأس یک مسنة است که به سال سوم داخل شود و در بین سی و چهل چیزی نیست و از چهل رأس تا به شصت چیزی نیست و در شصت دو رأس گوساله که به سال دوم برسد و تا به هفتاد چیزی نیست و در آن یک گوساله ی دو ساله و یک گوساله که به سال سوم داخل باشد و در هشتاد دو گوساله ی دو ساله و در نود سه گوساله ی دو ساله و در یک صد و بیست در هر چهل رأس یک گوساله ی سه ساله است.

• کافی، ج ۳، ص ۵۳4، ح ۱ | تهذیب، ج ۴، ص 24، ح 57

و در «کافی» و «فقیه» از زراره روایت کرده اند که از حضرت باقر ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از نصاب جاموش(گاومیش)؟

حضرت فرمود؛ نصاب آن همان نصاب گاو است.

• کافی، ج ۳، ص 534، ح ۲ | فقیه، ج ۲، ص 26، ح 1607

در زکات گوسفند و حد نصاب آن

و در «کافی» و «تهذیب» از محمد بن مسلم و برید و زراره و فضیل روایت کرده اند که حضرت باقر و صادق ^{علیهم السلام} فرمودند؛

در نصاب گوسفند که در هر چهل رأس یک گوسفند است و در کم تر از چهل چیزی واجب نیست و بعد از چهل چیزی نیست تا برسد به یک صد و بیست و یک و در آن دو گوسفند است و بعد از آن چیزی نیست تا برسد به دویست و یک و در آن سه گوسفند است و بعد از آن چیزی نیست تا برسد به سیصد و یک و در آن چهار گوسفند است تا برسد به چهارصد پس هر گاه به چهارصد رسید بعد از آن هر چه از یک صد کم تر باشد چیزی در آن نیست و در هر صد رأس یک گوسفند است هر چه باشد.

و فرمودند؛ در حیوانات زکات نیست مادامی که یک سال بر آنها نگذرد و بعد از حلول حول بر آنها در نزد مالک زکات واجب می شود.

• کافی، ج ۳، ص ۵۳4، ح ۱ | تهذیب، ج 4، ص ۲۵، ح ۵۸

✍ و مثل این است احادیث دیگر در نصاب گوسفند و از این حدیث معلوم شد که حلول حول و گذشتن یک سال در وجوب زکات در حیوانات شرط است مثل طلا و نقره که در آنها نیز شرط بوده است.

در بیان شروطی که باعث وجوب زکات در شتر و گاو و گوسفند میشود

و در «تهذیب» از زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

در شتر و گاو و گوسفند مادامی که حلول حول بر آنها نشده زکات نیست و قبل از گذشتن یک سال بر آنها گوییا نبوده اند.

• تهذیب، ج ۴، ص 43، ح 109 | استبصار، ج ۲، ص ۲۳، ح 64

✍ و شرط دیگر در وجوب زکات در این حیوانات عوامل (باربر و کارگر و علف خوار در خانه) و معلوفه(فربه و چاق) نبودن است.

چنان که در «تهذیب» از زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

در غیر گوسفند و گاو و شتر از سایر حیوانات زکات نیست و در هر یکی از این سه نوع اگر معلوفه و عمل کننده باشد، زکات نیست.

• تهذیب، ج 4،ص 41، ح ۱۰4 | استبصار، ج ۲، ص 24، ح ۶۶

و در کتب اربعه از ابن مسلم و زراره و برید و فضیل روایت کرده اند که حضرت باقر و صادق ^{علیهم السلام} فرمودند؛

در حیوانات عمل کننده زکات نیست و زکات در حیوانات سائمه است یعنی؛ حیوانی که در تمام سال در صحراها چرا نماید و از صاحب آن نخورد.

• کافی، ج ۳، ص 534، ح ۱ | تهذیب، ج ۴، ص 4۱، ح ۱۰۳ | استبصار، ج ۲، ص ۲۳، ح ۶۵

✍ و از جمیع احادیث که در این ماده ذکر شد عقاب مانع زکات و این که زکات در نه چیز واجب است معلوم شد و شرایط وجوب زکات در هر یک از طلا و نقره و غلات اربعه و در حیوانات ثلاثه واضح گردید و نصاب هر یکی علی حده ذکر شد.