نظر علماء درباره وجوبیت نماز جمعه و احادیث در مورد نماز جمعه

ماده ی سی و سوم در عقاب تارک نماز جمعه و نقل نام های بعضی از علماء و مجتهدین که به وجوب آن حکم کرده اند.

آیه شریفه در باب عقاب تارک نماز جمعه

✅️ قَالَ اللهُ ^{تَعَالَى}؛

« يَا أَيُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ »

یعنی؛ « ای کسانی که ایمان دارید، شما را مشغول نکند مال و اولاد شما از ذکر خداوند که نماز جمعه و خطبه ی آن است و هر کس چنین بکند و در روز جمعه به مال و اولاد خود مشغول شود و به نماز جمعه حاضر نشود، پس آن کسان خاسران و زیان کاران اند در دنیا و در آخرت.»

• سوره منافقون آیه 9

✅️ و در کتاب «وافی» فرموده که ؛

مراد از « ذِكْرِ اللَّهِ » در این آیه همان « ذِكْرِ اللَّهِ » است در سوره ی جمعه که فرموده؛ « فَاسْعَوْا إِلى ذِکرِ اللهِ » و مراد از « ذِكْرِ اللَّهِ » در سوره ی جمعه، نماز جمعه است به اجماع تفسیر کنندگان از سُنّی و شیعه .

• وافی ج 8 ص 1080

✍ و از این آیه معلوم شد عذاب و عقاب تارک نماز جمعه که در دنیا و در آخرت خاسر و زیان کار است و زیان کار شدن کسی به ترک یک حکمی در عقاب او کافی است، نعوذ بالله از این خسران و عدم اعتقاد به آیات قرآن.

احادیث در مورد عقاب تارک نماز جمعه

✅️ و مرحوم صدوق در کتاب «مجالس» از زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود ؛

نماز جمعه فریضه است و نماز را با جماعت به جای آوردن فریضه است و اگر کسی بدون علت سه دفعه نماز جمعه را ترک کند پس آن کس سه فریضه را ترک کرده و سه فریضه را بدون علت ترک نمیکند مگر کسی که منافق بوده باشد.

• امالی ج 1 ص 573 ح 13 | وسائل ج 5 ص 4 ح 12

✅️ و در عقاب الاعمال از ابو بصیر و محمد بن مسلم روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرموده ؛

هر کس سه نماز جمعه را ترک کند پشت سر هم بدون علت خداوند بر قلب او مهر نفاق می زند.

• عقاب الاعمال ج 1 ص 232 | وسائل ج 5 ص 4 ح 11

✅️ و ایضاً از زراره روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

هر که نماز جمعه را در جماعت ترک کند از جهت اعراض و بدون اعتنا بودن بر آن بدون علت پس از برای او نماز دیگر قبول نمی شود.

• عقاب الاعمال ج 1 ص 233 | وسائل ج 5 ص 4 ح 13

✅️ و در «تهذیب» از ابوبصیر و محمد بن مسلم روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

هر که سه مرتبه پشت سر هم نماز جمعه را ترک کند خداوند به قلب او مهر میزند.

• تهذیب ج 3 ص 238 ح 632 | وسائل ج 5 ص 5 ح 15

✅️ در «تهذیب» از وهب از حضرت صادق ^{علیه السلام} روایت کرده که حضرت امیر المؤمنین ^{علیه السلام} می فرمود؛

اگر من ده مرتبه به نماز عید قربان حاضر نشوم در نزد من خوب تر است از این که یک مرتبه نماز جمعه را بدون علت ترک کنم.

• تهذیب ج 3 ص 247 ح 676 | وسائل ج 5 ص 5 ح 18

✅️ و در «مقنعه» مرحوم مفید روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

هر که سه دفعه نماز جمعه را بدون علت ترک کند خداوند مهر می زند بر قلب آن کس.

• مقنعه ج 1 ص 163 | وسائل ج 5 ص 6 ح 20

✅️ و مرحوم شهید ثانی صاحب «شرح اللمعه» در «رساله جمعه» روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرموده؛

هر که نماز جمعه را سه دفعه ترک کند از جهت بدون اعتنا بودن به آن خداوند به قلب او مهر می زند.

• رساله الجمعه ج 1 ص 181 | وسائل ج 5 ص 6 ح 25

✅️ و در حدیث دیگر روایت کرده که آن حضرت ^{علیه السلام} فرمود؛

هر که ترک کند نماز جمعه را سه مرتبه با عمد و بدون علت، مهر میزند خداوند بر قلب او به مهر نفاق.

و فرموده آن حضرت ^{علیه السلام} ؛

البته باز گردند بعضی اشخاص از ترک کردن نماز جمعه ها و اگر برنگردند خداوند مهر می زند به قلب آن ها و بعد از آن از جمله غافلان می شوند.

• رساله الجمعه ج 1 ص 181 | وسائل ج 5 ص 6 ح 26_27

تارک نماز جمعه هیچ یک از اعمال او قبول نخواهد شد مگر اینکه توبه کند

✅️ و فرموده حضرت رسول الله ^{صلى الله علیه و آله} در خطبه ی طولانی که آن را اهل سنت و شیعه روایت کرده اند که؛

خداوند فریضه قرار داده نماز جمعه را برای این امت پس هر که ترک کند در زمان حیات من و یا بعد از وفات من از جهت خفیف شمردن آن و یا به سبب انکار وجوب آن پس خداوند امورات او را جمع ننماید و امورات او مبارک نباشد و آگاه باشید که از برای او نماز دیگر نیست و زکات او بدون فایده است و حج و روزه ی او و احسان کردن او بدون فایده است تا این که توبه نماید .(تمام شد احادیث صاحب شرح اللمعه).

• رساله الجمعه ج 1 ص 190 | وسائل ج 5 ص 7 ح 28

✍ و از آیه و احادیث سابقه عقاب ترک کننده ی نماز جمعه معلوم شد و خصوصاً از احادیث منقوله از صاحب شرح اللمعه و از حدیث آخرش بالخصوص که از علماء سنی و شیعه نقل کرده.

✍ زیرا که در آن حدیث شریف حضرت رسول الله ^{صلى الله علیه و آله} فرق نگذاشته در حال حیات و بعد از وفاتش، و فرموده که تارک نماز جمعه هیچ کدام از اعمال او قبول نمی شود مگر این که توبه نماید.

احادیث در باب فضیلت روز جمعه

✅️ و در «کافی» و «مقنعه» و «مصباح» از ابونصر روایت کرده اند که حضرت رضا ^{علیه السلام} فرمود که حضرت رسول الله ^{صلى الله علیه و آله} فرموده که؛

روز جمعه سید روزها است و خداوند در آن روز حسنات را زیادتر و سیئات را محو و درجات را بلند و دعاها را مستجاب و همّ و غم را رفع و حوایج بزرگ را برآورده فرماید و آن روز زیاده کردن خداوند است اعمال را و در آن روز از برای خداوند آزاد کرده شده ها است از آتش دوزخ و هیچ کدام از بندگان حق و حرمت آن را نمی شناسد و دعا بکند مگر این که مستحق می شود از خداوند بر آزاد شدن از آتش دوزخ و اگر در روز یا شب آن وفات نماید شهید مرده است و در روز قیامت در امن می شود و هر که حرمت روز جمعه را ضایع نماید از خداوند مستحق می شود به آتش دوزخ مگر این که توبه کند .

• کافی، ج 3 ص 414 ح 5 | تهذیب، ج 3 ص 2 ح 2 | مقعنه ج 1 ص 153 | مصباح المجتهد ج 1 ص 261 | وسائل ج 7 ص 376 ح 4

✅️ و در «فقیه» روایت کرده که حضرت امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} فرموده در خطبه ی روز جمعه؛

آگاه باشید این روز یک روز است که خداوند این را به شما عید قرار داده و این سید روزهای شما و افضل عیدهای شما است و خداوند امر کرده به شما که شتاب کنید به یادآوری خداوند به گزاردن نماز جمعه پس باید زیادتر باشد رغبت شما به نماز جمعه و خالص شود نیت شما در آن نماز (تا آخر خطبه)

• فقیه ج 1 ص 427 ح 1263 | وسائل ج 7 ص 379 ح 12

✅️ و در کتاب خصال از ابن ابو عمیر از جمعی روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

روز جمعه عید است برای مسلمان و آن افضل است از عید فطر و عید قربان و روز عید غدیر افضل است از جمیع عیدها و عید غدیر روز هیجدهم ذیحجه است و حضرت قائم ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف} ما اهل بیت ^{علیهم السلام} در روز جمعه ظاهر خواهد شد و قیام قیامت در روز جمعه می شود و افضل اعمال در آن فرستادن صلوات است بر حضرت رسول الله ^{صلى الله علیه و آله} و آل آنحضرت ^{علیهم السلام} .

• خصال ص 394 ح 101 | وسائل ج 7 ص 380 ح 18

✅️ و در کتاب عدة الداعی روایت کرده که حضرت پیغمبر ^{صلی الله علیه و آله} فرمود؛

روز جمعه سید روزها است و بزرگترین آن ها در نزد خداوند است و حرمت آن بزرگ است در نزد خداوند از عید فطر و از عید قربان… تا آخر حدیث .

• احمد بن فهد، عدة الداعی ج 1 ص 46 | وسائل ج 7 ص 381 ح 22

✍ و در «خصال» و «مصباح» نیز این حدیث را روایت کرده اند.

• خصال ج 1 ص 315 ح 97 | مصباح ج 1 ص 284

احادیث در فضیلت رفتن به نماز جمعه

✅️ و در «کافی» و «تهذیب» از ابن سنان روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

خداوند روز جمعه را فضیلت داده به سایر روزها و بهشت زینت داده می شود برای کسی که به نماز جمعه حاضر می شود و شماها سبقت میکنید بر بهشت به قدر سبقت نمودن شماها به نماز جمعه… (تا آخر حدیث).

• کافی ج 3 ص 415 ح 9 | تهذیب ج 3 ص 3 ح 6

✅️ و در «امالی» از جابر روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} در حدیث مفضّل فرمود؛

که در روز قیامت روز جمعه شاهد می شود بر آن کسی که به نماز جمعه سبقت کرده و بعد از آن مؤمنان داخل می شوند بر بهشت به قدر سبقت ایشان به نماز جمعه.

• امالی صدوق ص 396 ح 7 | وسائل ج 7 ص 385 ح 2

✅️ و از ابن بکیر روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود ؛

هر قدمی که به نماز جمعه برود خداوند جسد او را به آتش دوزخ حرام می کند.

• امالی صدوق ص 366 ح 14 | وسائل ج 7 ص 385 ح 3

✍ و از امثال این احادیث در عقاب ترک کننده ی نماز جمعه و در فضیلت روز جمعه و افضل بودن آن از عید فطر و عید قربان در کتب احادیث و در جوامع اربعه که «وسائل» و «بحار الانوار» و «وافی» و مستدرک الوسائل» باشد بسیار است و جمیع آن ها(آن احادیث) یک کتاب مستقل می شود.

احادیث کراهت سفر در روز جمعه مگر بعد از نماز جمعه

✅️ و در «فقیه» و «خصال» از حضرت هادی ^{علیه السلام} روایت کرده که فرمود؛

سفر کردن و از برای حوایج دنیا رفتن در روز جمعه قبل از نماز جمعه کراهت دارد و بعد از نماز جمعه جایز است و مبارک است.

• فقیه ج 1 ص 424 ح 1252 | خصال ج 2 ص 393 ح 95 | وسائل ج 7 ص 406 ح 9701

✅️ و در «فقیه» از خزاز روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از معنای فرمایش خداوند؛ « فَإِذَا قُضِیتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ ».

حضرت فرمود؛ روز جمعه نماز جمعه را به جای بیاورید و در روز شنبه سفر کنید.

• فقیه ج 1 ص 424 ح 1253

✅️ و مرحوم کفعمی در مصباح روایت کرده که حضرت رضا ^{علیه السلام} فرمود؛

هر که سفر کند روز جمعه قبل از گذاردن نماز جمعه خاطر جمع نشود از این که خداوند او را حفظ نفرماید در سفرش و در اهلش و روزی ندهد به او از فضل خودش .

• مصباح کفعمی ص 184

✅️ و در نهج البلاغه است که حضرت امیرالمؤمنین ^{علیه السلام} به حارث همدانی نوشت ؛

در روز جمعه سفر مکن تا این که نماز جمعه را به جای آوری مگر این که سفر تو سفر جهاد باشد و یا از برای امر ضرورت باشد.

• نهج البلاغه (ط مطبعة الإستقامة) ج 3 ص 143 | وسائل ج 7 ص 407 ح 6

در حرام بودن خرید و فروش در وقت اذان نماز جمعه

✅️ و در «فقیه» روایت نموده؛

همیشه در مدینه در روز جمعه وقت اذان ظهر منادی ندا می کرد که بیع و شراء(خرید و فروش) حرام شد و بیع و شراء حرام شد از جهت فرمایش خداوند؛ «فَاسْعَوْا إِلَى ذِکرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیعَ.»

• فقیه ج 1 ص 299 ح 913

✍ و از این احادیث معلوم شد که سفر کردن برای حوایج دنیا در روز جمعه قبل از نماز جمعه جایز نیست و بیع و شراء در آن روز در وقت اذان حرام است و اما سفر نکردن در آن روز و در خانه و در باغات بودن در آن و به نماز حاضر نشدن پس واضح تر و آشکارتر است و احتیاج بر بیان ندارد و از جهت احادیث سابقه و واضح بودن آن ها در وجوب نماز جمعه؛

اسامی علمایی که قائل به وجوبیت نماز جمعه هستند

✍ و جمیع اجلاء عُلماء مجتهدین امامیه به وجوب آن قائل شده و تصریح فرموده اند؛

1. مثل مرحوم کلینی در «کافی» که اوّل عُلماء زمان غیبت صغری است و کتاب او اوّل کتب اربعه است
2. صدوق در کتاب «فقیه» و «مقنعه» و «امالی» و «خصال»
3. شیخ مفید در کتاب «مقنعه» ( مقنعه ج 1 ص 163 )
4. شیخ الطایفه اثنی عشریه در کتاب «تهذیب» و «استبصار» که هر دو از کتب اربعه است
5. شیخ ابوالصلاح حلبی در کتاب کافی در فقیه امامیه
6. شیخ طریحی نجفی
7. شیخ ابو الفتح کراجکی
8. شیخ طبرسی در تفسیر مجمع البیان
9. شیخ زین الدین شهید ثانی در رسالهٔ مخصوصه مثل شیخ طریحی نجفی در رساله
10. سید محقق صاحب «مدارک»
11. صاحب معالم در رساله ی مخصوصه
12. شیخ محمّد پسر او در شرح رساله پدرش
13. شیخ فقیه پدر بهائی در رساله ی عقد طهماسبی
14. فقیه اصیل شیخ محمد تقی مجلسی در رساله مخصوصه به غیر از شرح فقیه
15. محقق خراسانی در کتاب «ذخیره» و در رساله مخصوصه
16. محقق ماهر در کتاب «وافی» در شرح کتاب اربعه و در رساله خاصه
17. محقق و مدقق بحرانی در کتاب حدائق.
18. علامه ی مجلسی در بحار الانوار
19. محقق عماد امیر محمد باقر داماد
20. سید سند سید ماجد بحرانی
21. سید امیر محمد زمان
22. سید امیر معزی الدین مشهدی
23. شیخ محقق شیخ احمد بحرانی در کتاب ریاض المسائل و در رساله مخصوصه
24. علامه شیخ سلیمان بحرانی
25. شیخ عبدالله بحرانی
26. مولا عبدالله شوشتری
27. شیخ میثم بحرانی صاحب شرح «نهج البلاغه»
28. مولا رفیعا مجاور مشهد رضوی
29. محدّث ماهر شیخ محمد صاحب «الوسائل»
30. شیخ بن شیخ جعفر بحرانی
31. شیخ احمد بن شیخ عبدالله بحرانی
32. شیخ مولا ابوالحسن نجفی
33. صاحب کتاب «کبریت احمر» بیرجندی
34. سیدنا و شیخنا و استادنا سید سند آیة الله کوهکمری و جمع کثیری از تلامذه ی آن مرحوم از آن جمله
35. شیخ رضا بهبهانی
36. و سید علی بهبهانی
37. و شیخ مرتضی بهبهانی
38. و شیخ علی اصغر زنجانی
39. و شیخ على خرقانی
40. و محدث نوری در کتاب «مستدرک»

✍ و هر یکی از ایشان در علم احادیث و فقه و اصول و علم کلام و حکمت و بلکه در جمیع علوم دین و فنون اسلام شخص اوّل و مجتهد ماهر و بلکه از اجلاء مجتهدین و ریس در علوم دین بودند نه مثل حقیر فانی؛

✍ و نام این چهل نفر را از بابت تیمن و تبرک نقل کردم و الا عدد قائل شوندگان به وجوب نماز جمعه در زمان غیبت زیادتر از آن است که به قلم آید و زبان تعداد نماید.

و اما نظر علماء درباره وجوبیت نماز جمعه

✍ چنانکه محقق بحرانی در حدائق بعد از ذکر نام سی و دو نفر از ایشان که نقل شد، فرموده ؛

پس این ها کلام آن عُلما اعلام است که کلمات ایشان به ما رسیده در فرمایش و حکم ایشان به وجوب عینی بودن نماز جمعه در زمان غیبت و امّا غیر ایشان از آن علماء و مجتهدین که قائل شده اند به وجوب نماز جمعه در زمان غیبت چنان که در سابق ذکر کردم پس قلم حصر کننده و تعداد نماینده نمی تواند عدد ایشان را بشمارد و حصر نماید؛ تا این که فرموده؛ و بالجمله ؛ جمله مجتهدین که بعد از مرحوم شهید ثانی صاحب «شرح اللمعه» به وجوب نماز جمعه عیناً فتوی داده اند (تمام شد کلام آن مرحوم)

• حدائق بحرانی ج 9 ص 385 و 395

فرمایش مرحوم فیض کاشانی در واجب عینی بودن نماز جمعه

✍ و مثل فرمایش صاحب حدائق است فرموده؛ صاحب تفسیر صافی و کتاب «وافی» (ملامحسن محدث فیض کاشانی) که کتب اربعه را شرح نموده در رساله ی مخصوصه در وجوب عینی بودن نماز جمعه چنانکه در حدایق نقل کرده که فرموده؛

بدان ایدک الله با رحمت خودش که وجوب نماز جمعه اظهر است از آفتاب در درجه چهارم از روز و وجوب آن چیزی است که اتفاق کرده اند بر آن علماء اسلام از سنی و شیعه در جمیع اعصار و در سایر امصار و اقطار چنان که تصریح کرده اند بر این جمع کثیری از علماء اخیار، و به درستی که جمیع علماء اسلام در هر طبقه قطع کرده اند بر این که حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} همیشه و مادام الحیاة آن را به عمل می آورده به طریقه ی وجوب عینی و همه می دانند که بعد از آنحضرت ^{صلی الله علیه و آله} نسخ نمی شود و کسی قائل نشده که وجوب آن شرط شده به چیزی که باعث سقوط وجوب آن باشد مگر یک نفر و یا دو نفر از علماء که بعد از صاحبان کتب اربعه آمده اند که آن دو نفر صاحب رأی و اهل اجتهاد بودند نه این که از اهل احادیث بوده اند که تجاوز نکنند از دلالت قرآن و احادیث اهل بیت ^{علیهم السلام} زیرا که در بین مجتهدین که از مضمون قرآن و احادیث نمیگذرند خلافی نیست در وجوب عینی و حتمی بودن نماز جمعه در زمان غیبت و در عدم سقوط عینی آن اصلاً، مگر از جهت تقیه چنانکه اختلاف نیست در لفظ قرآن و در الفاظ احادیث در وجوب نماز جمعه و بلکه بعضی صاحب رأی ها بر شبهه واقع شده اند از جهت ترک کردن اجلاء علماء آن را در بعضی اوقات و به جای آوردن آن در بعضی اقوات دیگر، پس صاحبان رأی گمان نموده اند که برای وجوب نماز جمعه شرط دیگر است و آن شرط در بعضی زمان موجود میشود و در بعضی وقتها موجود نمی شود و اگر چنین نمی شد اجلاء علماء آن را ترک نمیکردند، چنانکه شهید ثانی خیال ایشان را نقل کرده بعد از این که وجوب نماز جمعه را با برهان ثابت کرده (تمام شد کلام آن مرحوم)

• حدائق بحرانی ج 9 ص 391 – 392 | الشهاب الثاقب فی وجوب صلاة الجمعة العینی فیض کاشانی ج 1 ص 8

✍ یعنی ترک کردن اجلاء عُلماء در بعضی اوقات نماز جمعه را از جهت تقیه بوده است نه از برای شرط دیگر که صاحبان رأی گمان کرده اند.

فرمایش مرحوم شهید ثانی در واجب عینی بودن نماز جمعه

✍ و مرحوم شهید ثانی در آن رساله ی مخصوصه چنانکه در حدائق نقل کرده فرموده بعد از ذکر احادیث وجوب نماز جمعه؛

پس این احادیث صحیحه که دلالت واضحه دارند به وجوب نماز جمعه که شکی و شبهه ی بر اطراف آنها هرگز نخواهد رفت و از بیانات حضرات اهل بیت ^{علیهم السلام} که امر کرده اند به نماز جمعه و ترغیب فرموده اند بر آن و واجب نموده اند آن را بر هر مسلمانی مگر به چند نفر و وعید عذاب و عقاب کرده اند بر ترک آن که خداوند بر قلب تارک نماز جمعه مهر میزند که آن مهر علامت کفر است «العیاذ بالله» چنانکه بر آن تنبیه فرموده خداوند در کتاب خودش یعنی؛ «فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ»؛ تا این که فرموده؛ و نیست در این احادیث با وجود کثرت آنها اشاره ای به حضور امام و یا نائب او و یا این که در زمان امام باید این فریضه عظیمه به جای آورده شود پس چگونه جایز می شود بر مسلمانی که از خداوند می ترسد که تقصیر بکند در امر این نماز جمعه و اهمال نماید در آن و به غیر از آن اقدام کند بعد از شنیدن امر خداوند و فرمایش رسول او صلی الله علیه و آله و فرموده ی حضرات امامان ^{علیهم السلام} بر این فریضه بزرگ و ایجاب کردن آن بر هر مسلمانی و در مقابل این آیات و این همه احادیث واضحه در وجوب آن عذر بیاورد به خلاف کردن بعضی علماء در وجوب آن و حال این که امر خداوند و امر رسول او و امر امامان بعد از پیغمبر او حق است و مراعات او لازم و واجب است پس حذر باید بکنند آن کسانی که اعراض می کنند از امر خداوند از فتنه ای که به ایشان می رسد و یا این که به آن ها عذاب دردناک برسد ، و قسم به جان خودم هر آینه فتنه به آن ها رسیده در ترک کردن نماز جمعه و منتظر عذاب باشند در روز قیامت اگر عفو و مسامحه نکند خداوند و سؤال می کنیم عفو و رحمت را از خداوند (تمام شد کلام آن مرحوم)

• حدائق بحرانی ج 9 ص 417 | رسائل الشهید الثانی ج 1 ص 182

فرمایش مرحوم محقق در واجب عینی بودن نماز جمعه

✍ و در حدایق بعد از ذکر آیات و احادیث در وجوب نماز جمعه و اختیار کردن وجوب آن در زمان غیبت فرموده که ؛

بدان به درستی که دلیل به وجوب نماز جمعه منحصر است به آیه و احادیث و این دو همان ثقلان است که حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} امر کرده که مردمان به آن ها چنگ زنند و این دو ثقلان چنانند که هر که به آن ها چنگ زند نجات یافته از ترسیدن در دنیا و در آخرت و هر که اعراض بکند از آن ها واقع می شود در وادی ضلالت (تمام شد کلام آن مرحوم)

• حدائق بحرانی ج 9 ص 398

فرمایش مرحوم مجلسی اول در واجب نماز جمعه در زمان غیبت

✍ و مرحوم محقق مدقق مجلسی اول در رساله ی مخصوصه در وجوب نماز جمعه بعد از ذکر آیات و احادیث کثیره در وجوب آن در زمان غیبت فرموده ؛

پس جمیع احادیث در وجوب آن دویست حدیث است و آن چه دلالت کرده با صراحت بر وجوب آن از احادیث صحیحه و موثقه و حسنه چهل حدیث است و آن چه دلالت ظاهر دارد به وجوب آن پنجاه حدیث است و آن چه دلالت کرده بر شرعی بودن آن چه عینی باشد و یا تخییری شود نود حدیث است و آن چه دلیل است به وجوب آن تا به روز قیامت دو حدیث است و آن چه دلالت دارد به عدم شرط شدن اذن امام در آن در ظاهر شانزده حدیث است و بلکه اکثر احادیث این طور است چنان که اشاره شد به آن ها در اثناء فصول سابقه و ایضاً اکثر احادیث دلالت کرده به وجوب عینی چنان که اشاره شد بر آن؛ پس ظاهر شد از این احادیث متواتره و واضحة الدلالة که شک و شبهه در آن ها نیست که از طرف سید انبیاء ^{صلی الله علیه و آله} و مرسلین و ائمه طاهرین ^{علیهم السلام} صادر شده این که نماز جمعه در زمان غیبت واجب است بر هر مسلمانی مگر چند نفر از کور و مریض و پیر و مسافر و غیر از ایشان ، و در این احادیث با وجود کثرت آن ها اشاره نیست شرط بودن امام و یا نائب او و نه اعتبار حضور او در واجب شدن این فریضه ی عظیمه (تا آخر کلام آن مرحوم) ؛ که مثل؛

• حدائق بحرانی ج 9 ص 390

✍ که مثل کلام شهید ثانی که ذکر شد در سابق و مثل فرموده ی ایشان است کلمات سایر عُلما اعلام که نام ایشان را در حدایق با فرمایش های ایشان نقل کرده هر که بخواهد مراجعه نماید و حقیر نیز کلمات آن بزرگواران را در کتاب «اثنی عشریه» ذکر نموده.

• اثنی عشریه ص 125

در علت ترک نماز جمعه بعد از زمان سلاطین صفویه

✍ و جهت ترک نماز جمعه بعد از زمان سلاطین صفویه در بعضی بلاد اسلام این بوده که از جانب پادشاهان اسلام بر بعضی اشخاص غیر قابل و بدون لیاقت لقب امام جمعه داده شده و از جهت عدم لایق بودن بعضی از صاحبان آن لقب در بعضی بلدان عُلما اعلام فرمودند که نماز جمعه در این زمان واجب نیست و آشکار نفرمودند که به او نمیتوان نماز جمعه اقامه نمود و از برای این شهرت کرد که نماز جمعه واجب نیست، در زمان سابق پادشاهان ایران از مخالفین بودند و علماء از جهت تقیه فتوی دادند که نماز جمعه در زمان غیبت واجب نیست، زیرا که اقامه کنندگان نماز جمعه از طرف آن سلاطین بودند و از این سبب واجب نبودن این نماز مشهور شد و عُلماء اعلام در هر بلد نتوانستند به نماز جمعه حاضر شوند.

✍ و تفصیل این را در کتاب «اثنی عشریه» نقل نمودم و الا در میان عُلماء شیعه با صراحت آیات و نص احادیث متواتره در وجوب نماز جمعه شک نیست و انکار وجوب آن انکار ضرورت مذهب شیعه و رد آیات و احادیث صحیحه است چنان که در این ماده و در ماده ی سابقه آیات را و مختصری از احادیث را بیان کردم و تفصیل این در جوامع اربعه و در حدایق محقق بحرانی و در کتاب «اثنی عشریه» احقر فانی است هر که بخواهد به آن ها مراجعه نماید.