احکام نماز کسوف و کیفیت نماز آیات و شرایط آن

آیه شریفه در امر به یاد خداوند با نماز آیات

✅️ قَالَ اللهُ ^{تَعَالَى}؛ « أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِی »

یعنی؛ « اقامه بکن نماز را و نماز بگزار از جهت یادآوری من که خداوندم.»

• سوره طه آیه 14

✍ و از این آیه معلوم می شود که نمازگذاردن شخص خداوند را یادآوری می کند و نماز یاد آوردن خداوند است این یادآوری خداوند در وقت اتفاق شدن آیات آسمانی از کسوف و خسوف و ریح عاصف (باد شدید) و غیره و آیات ارضی از زلزله و غیره مناسب تر است.

احادیث در وجوبیت نماز آیات بر زلزله و جمیع اخاویف و ترسانیدن علامات آسمانی

✅️ چنانکه در کتب اربعه از محمد بن مسلم و زراره روایت کرده اند که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم؛

که این بادهای شدید و ظلمت که واقع می شود آیا از برای آن ها نماز لازم است؟

حضرت فرمود؛ از برای هر چیزی که از آسمان ظاهر می شود و مردمان از آن می ترسند از ظلمت و باد و صدای ترسناک پس از برای آن نماز کسوف را بگذارید.

• کافی ج 3 ص 464 ح 3 | فقیه ج 1 ص 548 ح 1526 | تهذیب ج 3 ص 155 ح 330 | وسائل ج 7 ص 486 ح 9924

✅️ و در فقیه از سلیمان روایت کرده که از حضرت باقر ^{علیه السلام} سوال کردم؛

از زلزله که آن چیست؟

حضرت فرمود ؛ آن علامت است از خداوند و بعد از آن سبب زلزله را بیان فرمود؛

تا اینکه گفتم؛ زمانیکه زلزله شد چه کنم؟

حضرت فرمود؛ نماز کسوف (نماز آیات) را بگذار.

• فقیه ج ۱ ص ۵۴۳ ح ۱۵۱۴

قواعد الاسلام ج ۲ ص ١۶٢

✅️ و مرحوم صدوق در کتاب «مجالس» از عمّاره از حضرت صادق ^{علیه السلام} روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

که زلزله و کسوف آفتاب و خسوف ماه و بادهای ترسناک از علامات قیامت است و زمانی که یکی از اینها را دیدید یاد بیاورید قیامت را و پناه ببرید بر مساجد از برای نماز گذاردن (نماز آیات).

• امالی صدوق ص 465 ح 4 | وسائل ج 7 ص 487 ح 9927

✅️ و مرحوم مفید در «مقنعه» فرموده که روایت شده از حضرات ائمه صادقین ^{علیهم السلام} که؛

زمانی که خداوند اراده فرماید ترساندن بندگان خود را و تازه نمودن رحمت را بر خلق خودش آفتاب و ماه را گرفته و تیره می کند و زمانی که ماه و آفتاب را در کسوف و یا در خسوف دیدید پناه ببرید به خداوند به نمازگزاردن (نماز آیات).

• مقنعه ج 1 ص 34 یا 208 | وسائل ج 7 ص 484 ح 9918

✅️ و ایضاً فرموده که روایت شده از حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله}؛

که نماز کسوف (نماز آیات) فریضه است.

• مقنعه ص 35 یا 209 | وسائل ج 7 ص 484 ح 9919

✅️ و در تهذیب از محمد بن حمران روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

در نماز کسوف که آن فریضه (واجب الهی) است.

• تهذیب ج ٣ ص ١۵۵ ح ٣٣١

✅️ و در کافی از جمیل روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

وقت نماز کسوف (تا این که فرمود) نماز کسوف فریضه است.

• کافی ج ۳ ص ۴۶۴ ح ۴

قواعد الاسلام ج ۲ ص ١۶١

✍ و مثل این حدیث است احادیث دیگر .

در اینکه کیفیت نماز آیات در تمام علامات مساوی است

✅️ و در «فقیه» از عبدالرحمن روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از بادها و ظلمت ها که در آسمان واقع می شود و از کسوف آفتاب؟

حضرت فرمود؛ نماز آن ها یک طور است.

• فقیه ج 1 ص 541 ح 1509 | وسائل ج 7 ص 486 ح 9925

و اما در علت کسوف و خسوف

✅️ و در «مقنعه» روایت کرده که حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} فرموده؛

که آفتاب و ماه از جهت وفات و حیات کسی گرفته نمی شود و لکن آن ها دو علامات خداوندند و زمانی که آن ها گرفته شد پس بشتابید به مسجدهای خودتان از برای نمازگذاردن .

• مقنعه ج 1 ص 209 | وسائل ج 7 ص 491 ح 9940

✍ و مثل این است دو حدیث دیگر در «فقیه»

• فقیه ج 1 ص 540 ح 1507

✅️ و در فقیه و عیون و علل از ابن شاذان روایت کرده که امام رضا ^{علیه السلام} فرمود؛

جهت وجوب نماز از برای آنها این است که کسوف از آیات خداوند است ، معلوم نمیشود که آنها برای رحمت است و یا برای نقمت بوده و رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} دوست داشته که امت او در آن وقت پناه برند به خالق و رحم کننده ی خودشان، تا باز دارد از ایشان شرّ آنها را و مکروه آنها را چنانکه باز داشت بلا را از قوم حضرت یونس ^{علیه السلام} زمانیکه پناه بردند به خداوند.

• فقیه ج ۱ ص ۵۴1 ح ۱۵۱0 | عیون اخبار الرضا ج 2 ص 115 | علل الشرایع ج 1 ص 269

قواعد الاسلام ج ۲ ص ١۶٢

احادیث در وقت نماز آیات کسوف و خسوف

✅️ و در کافی و تهذیب از جمیل روایت کرده ند که امام جعفر صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

وقت نماز آنها همان ساعت است که آنها گرفته میشود چه در زمان غروب و یا در وقت طلوع باشد .

• کافی ج 3 ص 464 ح 4 | تهذیب ج 3 ص 155 ح 331

✅️ و در تهذیب از جمعی از اصحاب امام جعفر صادق ^{علیه السلام} روایت کرده که فرمود؛

که رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} در کسوف با مردمان نماز کسوف (نماز آیات) را به جای آورده و در وقت فراغت انجلاء شده بود .

• تهذیب ج 3 ص 155 ح 333

✅️ و نیز (در تهذیب) از عمار روایت کرده که امام جعفر صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

که نماز کسوف و خسوف را بجا بیاور تا اینکه آنها برطرف شود و در نماز خودت طول بده و آن افضل است.

• تهذیب ج 3 ص 156 ح 334

قواعد الاسلام ج ۲ ص ١۶٢

احادیث در کیفیت نماز آیات

✅️ و در «تهذیب» از فضیل و زراره و برید و محمد بن مسلم روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} و حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمودند؛

که نماز کسوف آفتاب و خسوف ماه و زلزله ده رکوع است و چهار سجده است و حضرت رسول الله ^{صلی الله علیه و آله} این طور نمازگزارده و مردمان در پشت سر او نماز گزاردند در گرفته شدن آفتاب و یک وقت از نماز فارغ شد که آفتاب انجلاء نمود.

• تهذیب ج 3 ص 155 ح 333 | وسائل ج 7 ص 492 ح 9941

✅️ و (در ادامه این حدیث) ایشان روایت کرده اند از آن حضرات ^{علیهم السلام} که؛

نماز همه ی این ها مساوی است و نماز کسوف آفتاب اشد و اطول آن ها است و شروع میکنی و تکبیرة الاحرام میگویی و سوره ی حمد و یک سوره ی دیگر را قرائت میکنی ‌و بر رکوع میروی و بعد از رکوع سر خود را بر میداری و دوباره حمد و سوره قرائت میکنی و به رکوع دوم میروی و هم چنین پنج مرتبه سوره ی حمد را با سوره دیگر قرائت میکنی و بعد از سر بر داشتن از رکوع پنجم «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» می گویی و به سجده می روی و دو سجده به جای آوری و در رکعت دوم نیز پنج مرتبه حمد و سوره قرائت میکنی و پنج رکوع میکنی و بعد از سر برداشتن از رکوع پنجم « سَمِعَ اللَّهُ » میگویی و دو سجده میکنی و تشهد و سلام میگویی؛

عرض کردند به آن حضرت ؛ که اگر یک سوره را در هر رکعت پنج قسمت کند چطور است؟

حضرت فرمود؛ در این فرض سوره ی حمد در اول کافی است و اگر پنج سوره قرائت کند، باید با هر سوره یک سوره حمد قرائت نماید، و قنوت این نماز قبل از رکوع دوم و چهارم و ششم و هشتم و دهم است که پنج قنوت می شود.

• تهذیب ج 3 ص 155 ح 333 | وسائل ج 7 ص 492 ح 9941

✍ و مثل این است احادیث بسیار در نماز آیات .

✅️ و در فقیه از حلبی روایت کرده که از امام جعفر صادق ^{علیه السلام} سؤال کردند؛

از نماز کسوف آفتاب و ماه ؟

حضرت فرمود؛ ده رکعت(یا همان ده رکوع) است و چهار سجده، و (در رکعت اول بعد از تکبیرة الاحرام و قرائت) پنج رکوع میکند و بعد از آن(رکوعِ پنجم) دو سجده مینماید و بعد از سجده ها پنج رکوع میکند، و بعد از آن(رکوعِ دهم) دو سجده بجا آورد، و اگر بخواهی قرائت میکنی در هر ركوع یک سوره، و اگر خواسته باشی نصف سوره میخوانی، و زمانيكه یک سوره تمام قرائت كردى در یک ركوع فاتحه را در ركوعِ بعد از آن قرائت بکن و اگر در (بین) رکوعات نصف سوره قرائت کردی کفایت است که فاتحه قرائت نکنی مگر در اول رکوع تا اینکه سوره را از سر شروع بکنی و نگو سمع الله لمن حمده وقتیکه سر از رکوعات بر میداری مگر در آن رکوعی که بر سجده میروی (بعد) از آن.

• فقیه ج ۱ ص ۵۴9 ح ۱۵30

✍ و از این احادیث بسیار است و حاصل آنها این است که شخص در نماز آیات مخیر است یا در هر دو ركعت یک فاتحه با سوره تمام قرائت کند و يا یک فاتحه در اول بخواند و سوره را پنج قسمت کند، (و بعد از تمام شدن رکوع پنجم) و بر سجده رود و در ركعت دویم (در اول) یک فاتحه (بخواند) و یک سوره را نیز پنج سهم نماید (و در بین رکوع ها بخواند) و بر سجده رود و نماز را تمام کند .

قواعد الاسلام ج ۲ ص ١۶٢

✅️ در «فقیه» روایت کرده ؛

اگر در هر رکعت یک قنوت به جای آورد جایز است از جهت ورود حدیث در این.

• فقیه ج 1 ص 549 ح 1531 | وسائل ج 7 ص 495 ح 9949

در وجوب قضاء نماز آیات نماز کسوف و خسوف

✅️ و در «فقیه» از فضیل و محمد بن مسلم روایت کرده که به حضرت باقر ^{علیه السلام} گفتم ؛

که آیا نماز کسوف قضاء دارد یا نه؟ و کسی که صبح می کند و می داند که ماه در شب خسوف داشته و کسی که شب وارد می شود میداند که روز کسوف اتفاق افتاده؟

حضرت فرمود؛ اگر قرص آفتاب و ماه تمام گرفته شده است قضاء دارد و اگر همه ی قرص آن ها گرفته نشده باشد قضاء لازم نیست.

• فقیه ج 1 ص 549 ح 1529 | وسائل ج 7 ص 499 ح 9960

✍ و مثل این است احادیث دیگر.

✅️ و در «تهذیب» از عمّار روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

اگر ندانی گرفتن آفتاب را و بعد از انجلاء بدانی برای تو قضاء ندارد و اگر کسی تو را خبر دار کرد و تو در خواب بودی و خواب بر تو غلبه کرد و نماز را به جای نیاوردی، پس قضاء بر تو لازم است.

• تهذیب ج 3 ص 291 ح 876 | وسائل ج 7 ص 501 ح 9969

✅️ و در کافی از محمد بن مسلم و زراره روایت کرده که امام جعفر صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

زمانیکه همه ی قرص آفتاب گرفته شد و تو بدانی در آن وقت و یا بعد از آن دانستی پس قضاء آن واجب است و اگر تمام قرص گرفته نشده بود پس برای تو قضاء آن واجب نیست .

• کافی ج 3 ص 465 ح 6 | تهذیب ج 3 ص 157 ح 339

✅️ و در کافی روایت کرده که امام جعفر صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

اگر بعد از کسوف علم داشته بر آن و نسیان کرد نماز آن را پس بر او قضاء واجب است و اگر ندانسته آن را قضاء واجب نیست و این عدم وجوب قضاء در آن وقت است که تمام قرص گرفته نشود.

• کافی ج 3 ص 465 بعد از ح 6 | وسائل ج 7 ص 500 ح 9962

✅️ و در تهذیب از حریز روایت کرده که امام جعفر صادق ^{علیه السلام} فرمود ؛

زمانیکه ماه گرفته شد و تو بر آن علم نداشته باشی تا اینکه صبح کردی و بعد از آن دانستی پس اگر تمام قرص گرفته باشد برای تو قضاء واجب است و اگر تمام گرفته نشده قضاء بر تو واجب نیست.

• تهذیب ج 3 ص 157 ح 336

قواعد الاسلام ج ۲ ص ١۶3

✍ و از این احادیث معلوم شد که در وقت دانستن کسوف و خسوف نماز آیات واجب است چه همه قرص گرفته باشد و یا همه ی قرص نباشد و در فرض ندانستن قضاء لازم نیست مگر این که تمام قرص گرفته باشد.

جمع بندی مولف در مورد اینکه کیفیت نماز آیات در تمام علامات آیات مساوی است

✍ و اما نماز سایر آیات از ظلمت و زلزله و ریاح عاصف و غیره از این ها پس نماز این ها نیز مثل نماز کسوف است به علت این که در احادیث سابقه نماز همه ی این ها را با نماز گرفته شدن آفتاب یکسان فرمودند و علاوه در حدیث عبدالرحمن سابق فرمود (حدیث آن در بالا ذکر شد) که نماز باد شدید و ظلمت و کسوف مساوی است و معنای مساوی شدن در همه احکام جاری است و مادامی که دلیل دیگر نیامده در جمیع احکام حکم به مساوی بودن خواهد شد در اداء و قضاء و وجوب نماز در صورت علم و عدم وجوب در فرض عدم علم و این واضح است بعد از بیان حضرات ائمه ^{علیهم السلام} مساوی بودن نماز آن ها با نماز کسوف (نماز آیات).

💡 این حدیث (حدیث عبدالرحمن) در بالا ذکر شده ولی از جهت یادآوری دوباره ذکر میشود.

✅️ در «فقیه» از عبدالرحمن روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از بادها و ظلمت ها که در آسمان واقع می شود و از کسوف آفتاب؟

حضرت فرمود؛ نماز آن ها یک طور است.

• فقیه ج 1 ص 541 ح 1509 | وسائل ج 7 ص 486 ح 9925

در اجتماع نماز آیات کسوف و خسوف با وقت نماز فریضه

✅️ و در «کافی» از محمد بن مسلم روایت نموده که حضرت باقر ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از نماز کسوف در وقت نماز فریضه؟

حضرت فرمود؛ شروع کن به نماز فریضه و بعد از آن نماز آیات را به جای آور.

عرض کردند؛ اگر خسوف در وقت نماز شب واقع شود چطور است؟

حضرت فرمود؛ شروع به نماز خسوف بکن قبل از نماز شب .

• کافی ج 3 ص 464 ح 5 | وافی ج 9 ص 1369 ح 8388 | وسائل ج 7 ص 490 ح 9934

✅️ و در «فقیه» از برید و محمد بن مسلم روایت کرده که حضرت باقر ^{علیه السلام} و صادق ^{علیه السلام} فرمودند؛

زمانی که کسوف و یا بعض آیات واقع شد نماز بگزار مادامی که نترسی از فوت شدن وقت نماز فریضه و اگر شروع نمودی به نماز آیات و بعد از آن خوف داشتی از گذشتن وقت نماز فریضه، پس قطع بکن نماز آیات را و شروع کن به نماز فریضه و بعد از اتمام آن رجوع نما به نماز آیات خود از آن جایی که قطع کردی و آن قدر از آن نماز که به جای آوردی در سابق حساب کن.

• فقیه ج 1 ص 548 ح 1527 | وسائل ج 7 ص 491 ح 9937

✍ و مثل این است احادیث دیگر .

حدیث ناب جهت دفع زلزله با اقامه نماز آیات از یک شهر

✅️ و در «فقیه» و «تهذیب» از علی ابن مهزیار روایت کرده اند که به حضرت جواد ^{علیه السلام} شکایت کردم از زیاد شدن زلزله در اهواز و گفتم؛

آیا اذن میدهید که از آن جا خارج شوم؟

آن حضرت نوشت؛ از آن جا بیرون نشوید و روز چهارشنبه و پنجشنبه و روز جمعه روزه باشید و در روز جمعه غسل کنید و لباس خودتان را پاک نمایید و به صحرا بروید و دعا نمایید تا اینکه خداوند زلزله را از شما بردارد، پس ماها چنان کردیم و زلزله ساکت گردید از ما.

• فقیه ج 1 ص 544 ح 1515 | تهذیب ج 3 ص 294 ح 891 | علل الشرایع ج 2 ص 555 ح 6 | وسائل ج 7 ص 504 ح 9975

جواز اقامه کردن نماز آیات در راحله (در وسائل نقلیه)

✅️ و در «کتب اربعه» و در قرب الاسناد از علی بن فضل روایت کرده اند که به حضرت رضا ^{علیه السلام} نوشتم؛

زمانیکه آفتاب و ماه گرفته شد و من سواره بودم و قدرت بر نزول ندارم چه کنم؟

آن حضرت نوشت؛ نماز کسوف را در مرکب خود بگذار.

• کافی ج 3 ص 465 ح 7 | تهذیب ج 3 ص 291 ح 878 | فقیه ج 1 ص 548 ح 1528 | وسائل ج 7 ص 502 ح 9971 | قرب الاسناد ص 393 ح 1377

قواعد الاسلام ج 2 ص 164