احادیث در مورد نماز قضاء و تمام احکام قضاء نماز های فوت شده

ماده ی سی و ششم قانون الاسلام جلد دوم در وجوب قضاء نماز فوت شده؛

آیات شریفه و تفسیر از آنها در مورد قضاء نماز و بجا آوردن اعمال فوت شده

✅️ قَالَ اللهُ تَعَالَى ؛ « وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرَادَ شُكُورًا »

یعنی؛ « خداوند قرار داده شب و روز را خلیفه یکدیگر که اعمال فوت شده شب را در روز و افعال فوت شده روز را در شب به جای بیاورند و این قرار داد از برای آن کس است که اراده ی یادآوری داشته باشد و یا اراده ی شکرگزاری نماید.»

• سوره فرقان آیه 63

✅️ و در «فقیه» روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

هر چه از تو فوت شود در شب آن را در روز قضاء بکن و آن چه از تو قوت گردد در روز آن را در شب قضاء بکن و در این خصوص این آیه را تلاوت کردند.

• فقیه ج 1 ص 496 ح 1428 | وسائل ج 4 ص 275 ح 5149

✍ و در «تهذیب» این حدیث را از حضرت صادق ^{علیه السلام} روایت کرده.

• تهذیب ج 2 ص 275 ح 1093 | وسائل ج 4 ص 275 ح 5147

✅️ و در «تفسیر قمی» بعد از این آن حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

این ترجمه و تفسیر از اسرار آل محمد ^{صلی الله علیه و آله و سلم} است یعنی مراد از خلیفه بودن شب و روز از یکدیگر قضاء کردن نماز روز در شب و نماز شب در روز در این آیه از اسرار حضرات ائمه ^{علیهم السلام} است.

• تفسیر قمی ج 2 ص 116 | وسائل ج 4 ص 279 ح 5161

✅️ و قَالَ اللهُ تَعَالَى؛ « إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا »

یعنی؛ «به درستی که نماز یومیه از برای مؤمنان ثابت و فریضه شده از جانب خداوند که به گذشتن وقت آن ساقط نخواهد شد و بلکه ثابت و فریضه است در ذمه ی مردمان تا این که آن را به جای آورند.»

• سوره نساء آیه 103

✅️ و در «کافی» و «تفسیر عیاشی» روایت کرده اند که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

که معنای موقوت، مفروض است و قصد نکرده خداوند وقت فوت نماز را که اگر فوت شود وقت آن به جای آورده نشود و هر گاه این طور باشد حضرت سلیمان هلاک می شد به علت این که آن حضرت نماز خود را بعد از گذشتن وقت آن به جای آورد و لکن معنای آیه این است که هر وقت به خاطرش رسید در وقت و یا در خارج آن میگزارد.

• کافی ج 3 ص 294 ح 10 | تفسیر عیاشی ج 1 ص 273 ح 259

✅️ و در «کافی» از حضرت صادق ^{علیه السلام} در معنای این آیه روایت کرده که؛

مراد از موقوت ثابت و برقرار است در ذمه ی مؤمنین و اگر تعجیل و یا تأخیر شود با عذر ضرر ندارد مادامی که ترک نشود و ترک نماز ضایع کردن نماز است و خداوند در حق یک قوم فرموده؛ « أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا »

یعنی ؛ آن کسانی که نماز خودشان را ترک میکنند و تابع هوای نفس و شهوت خود میگردند. پس به زودی انداخته می شوند به چاه غی دوزخ .

• سوره ی مریم آیه 60 | کافی ج 3 ص 270 ح 13

✍ و از این دو آیه و از این احادیث در تفسیر این ها معلوم شد که قضاء نماز فوت شده واجب است.

احادیث صحیحه در باب نماز قضاء

✅️ و در «تهذیب» از زراره روایت کرده که از حضرت باقر ^{علیه السلام} سؤال کردند؛

کسی که نماز را بدون وضو و غسل گزارده و یا این که چند نماز را نسیان کرده و یا این که خوابیده و نماز نگزارده؟

حضرت فرمود؛ قضاء می کند آن ها را در وقتی که به خاطرش رسد در هر ساعت که باشد در شب و یا در روز .

• تهذیب ج 2 ص 266 ح 1059 | استبصار ج 1 ص 286 ح 1049 | وسائل ط-آل البیت ج 8 ص 256 ح 10576

✅️ و ایضاً از محمد بن مسلم روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

کسی که یک روز و دو روز و سه روز جنب بوده و جنابت خود را فراموش نمود و در این چند روز نماز گذارده و بعد از آن به یادش رسید؟

حضرت فرمود؛ غُسل میکند و اذان و اقامه میگوید در اول نماز و بعد از آن نماز خود را قضاء می کند و بعد از آن از برای هر نماز اقامه میگوید و نمازها را که فوت شده قضاء میکند.

• تهذیب ج 3 ص 159 ح 342 | وسائل ج 8 ص 254 ح 10567

✍ و مثل این است احادیث دیگر.

احادیث صحیحه در باب قضاء نمازهای فوت شده و اینکه اداء مقدم بر قضا است

✅️ و در «تهذیب» از جمیل روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

که از کسی نماز صبح و ظهر و عصر و مغرب فوت می شود و در وقت عشاء به خاطرش رسید چه کند؟

حضرت فرمود؛ شروع میکند به نماز عشاء که وقت آن است و بعد از نماز عشاء آن نمازهای فراموش شده را قضاء میکند، الاول فالاول و جهت مقدم کردن عشاء این است که مبادا خود آن کس بمیرد و نماز حاضر او فوت شود و ترک کند آن نمازی را که وقت آن رسیده است.

• تهذیب ج 2 ص 352 ح 1462 | وسائل ج 8 ص 257 ح 10578 | وافی ج 8 ص 1015 ح 7629

✍ و از این حدیث معلوم میشود که شخص باید اولاً نماز وقت حاضر را به جای آورد و بعد از آن نماز قضاء را و در بعض احادیث (وارد است که) قضاء را اول به جای بیاورد و بنابراین احادیث هر دو صحیح است و شخص اختیار دارد.

احادیث صحیحه در عدم وجوب قضاء در اغماء و غش کردن و کسی که به کما رفته است

✅️ و در «فقیه» و «تهذیب» از حلب روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال نمودند؛

از مریض که آیا قضاء میکند آن نمازها را که در حال غش نمودن از او فوت شده یا نه؟

حضرت فرمود؛ نه، مگر آن نمازی که در وقت آن به حال آمده باشد.

• فقیه ج 1 ص 363 ح 1040 | تهذیب ج 3 ص 304 ح 933 | استبصار ج 1 ص 459 ح 1780

✅️ و در «فقیه» از ابن مهزیار روایت کرده که سؤال کردم از حضرت هادی ^{علیه السلام} ؛

از کسی که غش کرده و روزه و نماز او فوت شده؟

حضرت فرمود؛ روزه و نماز او قضاء ندارد و بر هر چه خداوند غلبه کند پس خداوند اولی است به عذر آوردن در آن چیز.

• فقیه ج 1 ص 363 ح 1042 | وسائل ج 8 ص 259 ح 10582

✅️ و در «علل الشرایع» و «خصال» از موسی بن بکر روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

کسی غش میکند یک روز و دو روز و سه روز و چهار روز و زیادتر چقدر باید قضاء نماید از نمازهایش؟

حضرت فرمود؛ آیا خبر دهم به تو یک حکمی که جمیع اشتباه را جمع بکند؛ هر چه خداوند غلبه کند بر آن، خداوند اولی است به عذر آوردن بنده به او .

• وسائل الشیعه ج 8 ص 260 ح 10587 | خصال ج 2 ص 644 ح 24

✍ و در حدیث دیگر از این باب هزار باب دیگر فتح میشود یعنی؛ این قاعده است که هزار در از این به مردمان عاقل گشاده میشود و مراد از هزار کثرت است نه عدد یک هزار تمام.

• وسائل الشیعه ج 8 ص 260 ح 10588 | خصال ج 2 ص 644 ح 24

✅️ و در «کافی» و «تهذیب» از حفص روایت کرده اند که حضرت صادق ^{علیه السلام} میفرمود؛

در کسیکه غش کرده باشد که، آن چه خداوند غلبه کرده و بنده ی خود را از تکلیف عاجز نموده، پس خداوند اولی است به عذر آوردن.

• کافی ج 3 ص 413 ح 7 | تهذیب ج 3 ص 302 ح 923 | استبصار ج 1 ص 459 ح 1784 | وسائل ج 8 ص 261 ح 10592

✅️ و ایضاً در «کافی» و «تهذیب» از مرازم روایت کرده اند که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از مریض که قدرت ندارد بر نماز از جهت غش و بدون شعور شدن؟

حضرت فرمود؛ هر چه خداوند بر آن غلبه نماید پس خداوند اولی است به عذر آوردن.

• کافی ج 3 ص 412 ح 1 | تهذیب ج 3 ص 302 ح 925 | استبصار ج 1 ص 457 ح 1772 | وسائل ج 8 ص 261 ح 10595

✍ و از این احادیث بسیار است و معنای این ها آن است که کسی که مریض و بدون هوش و غش کرده باشد از برای او قضاءی روزه و نماز واجب نیست.

✍ و در بعض احادیث وارد شده که کسی که غش کرده باشد قضاء کند آن چه از او فوت شده است و این احادیث حمل میشود بر استحباب نه بر وجوب به قرینه احادیث سابق.

در اینکه قضاء باید مثل اداء باشد

✅️ و در «کافی» و «تهذیب» از زراره روایت کرده اند که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

از کسی نماز سفر فوت شده و در حضر به خاطرش رسید؟

حضرت فرمود؛ قضاء می کند نماز را چنان که فوت شده است اگر نماز سفر است نماز سفر را در منزل خود قصر قضاء میکند و هرگاه نماز حضر است در سفر تمام قضاء میکند چنان که فوت شده.

• کافی ج 3 ص 435 ح 7 | تهذیب ج 3 ص 162 ح 350 | وسائل ج 8 ص 268 ح 10621

✍ و مثل این است احادیث بسیار که قضاء تابع اداء است و اداء فوت شده هر طور است باید قضاء نیز به آن نحو باشد.

و اما در فوت یک نماز از نماز های پنج وقت که نداند کدام نماز است

✅️ و در «تهذیب» از ابن اسباط روایت کرده از جمعی از اصحاب که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

که کسی که از نمازهای شبانه و روز خود یک نماز را نسیان نماید و نداند که کدام یکی است، آن کس دو رکعت و سه رکعت و چهار رکعت نماز باید بگذارد.

• تهذیب ج 2 ص 197 ح 774 | وسائل ج 8 ص 276 ح 10645

✍ و مثل این است حدیث محاسن.

• محاسن ج 2 ص 325 ح 68

کسی که نماز قضاء دارد و مقدار آن را نمیداند

✅️ و در «تهذیب» از ابن جابر روایت کرده که از حضرت صادق ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

من نماز قضاء دارم و قدر آن ها را نمی دانم؟

حضرت فرمود ؛ قضاء بکن تا این که گمان بکنی که تمام نمودی .

• کافی ج 3 ص 451 ح 4 | تهذیب ج 2 ص 12 ح 26 | وسائل ج 4 ص 78 ح 4558

آیا نماز مغرب و عشاء بعد از گذشت نصف شب(یا همان نیمه شب شرعی) قضاء میشود؟

✅️ و در «تهذیب» از ابن مسکان روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

هر که قبل از نماز عشاء بخوابد و بیدار نشود تا نصف شب بگذرد، پس نماز را به جای آورد و استغفار کند.

• تهذیب ج 2 ص 276 ح 1097 | وسائل ج 4 ص 185 ح 4861

💡 اگر دقت کنید در این حدیث شریف امر بر قضاء نشده.

💡این دو حدیث شریف زیر از ماده هجدهم در بیان اوقات نماز یومیه آورده شده است که عالم بزرگوار سید حسین عرب باغی ^{رحمت الله علیه} چنین نگاشته است؛

✅️ در تهذیب از ابوبصیر روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

که اگر شخصی بخوابد و نماز مغرب و عشاء را نگذارد و یا اینکه فراموش بکند هر دو نماز را، پس اگر قبل از طلوع صبح بیدار شود و بتواند هر دو را بجا آورد، باید نماز مغرب و عشاء را بگذارد، و اگر خوف داشته باشد از طلوع صبح ، پس شروع بکند بر نماز عشاء .

• تهذیب ج ٢ ص ٢٧٠ ح ١٠٧٧ | استبصار ج ۱ ص ٢٨٨ ح ١٠۵۴ | وسائل ج ۴ ص ٢٨٨ ح ۵١٨١

✅️ و از عبید ابن زراره روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

نماز فوت نمیشود از کسی که اراده‌ی نماز داشته باشد و فوت نمیشود نمازهای روز (ظهر و عصر) تا این که آفتاب غروب نماید و فوت نمیشود نمازهای شب (مغرب و عشاء) تا این که صبح طلوع نماید و فوت نمیشود نماز صبح تا این که آفتاب طلوع نماید.

• فقیه ج ۱ ص ٣۵۵ یا ۵۵٢ ح ١٠٣٠ | تهذیب ج ٢ ص ٢۵۶ ح ١٠١۵

✍ مولف عزیز میفرماید که ؛ در حدیث عبید میفرماید؛ نماز فوت نمیشود تا به طلوع صبح. و در حدیث ابوبصیر فرموده؛ که قبل از طلوع صبح بعد از بیدار شدن، اگر وقت هر دو نماز را دارد، اول نماز مغرب را بگذارد و بعد از آن نماز عشاء را و اگر وقت ندارد، نماز عشاء را بگذارد و مغرب را بعد از نماز صبح قضا بکند.

قانون الاسلام ج ۲ ص 77-78

در اینکه از برای زنان به علت ایام حیض، فوت نماز های واجب، قضاء ندارد

✅️ و در «کافی» و «تهذیب» از ابن راشد روایت کرده اند که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

زن حایض روزه ی خود را قضاء میکند؟

حضرت فرمود ؛ بلی

گفتم ؛ نماز را قضاء میکند؟

حضرت فرمود: نه

گفتم ؛ چرا چنین شد؟

حضرت فرمود؛ اول قیاس کننده ابلیس است.

• کافی ج 3 ص 104 ح 2 | تهذیب ج 4 ص 267 ح 807 | وسائل ج 2 ص 347 ح 2329

در اینکه نباید در قضاء نماز فوت شده تاخیر کرد و زمانی که به خاطر رسید باید در همان وقت قضاء شود

✅️ و در «کافی» و «تهذیب» از زراره روایت کرده اند که حضرت باقر ^{علیه السلام} فرمود؛

اگر نماز ظهر را بگزاری و حال این که نماز صبح تو فوت شده، پس به یادت آمد قضاء میکنی نماز صبح را در هر ساعت که به یادت بیاید و هر چندی که بعد از عصر باشد و هر وقتی که به یادت رسید که نماز تو فوت شده قضاء میکنی و اگر نماز ظهر را نسیان بکنی تا این که نماز عصر را بگذاری و به یادت بیاید و حال این که در نماز باشی و یا بعد از گزاردن نماز عصر به خاطرت آید آن نماز را ظهر نیت کن و بعد از آن نماز عصر را بگذار زیرا که هر یکی چهار رکعت است و اگر در اثناء نماز عصر به یادت آمد که نماز ظهر را به جای نیاوردی و حال اینکه دو رکعت از نماز عصر گزاردی نیت کن نماز عصر را به نماز ظهر و دو رکعت باقی را بگذار و بعد از آن نماز عصر را بگذاری. (تا آخر حدیث)

• کافی ج 3 ص 291 ح 1 | تهذیب ج 3 ص 158 ح 340 | وسائل ج 4 ص 290 ح 5187

در وجوب قضاء نماز و روزه ی فوت شده ی میّت بر ولی او

✅️ و مرحوم ابن طاووس در کتاب غیاث از ابن ابو عمیر روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

که کسی بمیرد و در ذمّه ی او نماز و روزه باشد چطور است؟

حضرت فرمود؛ قضاء باید کند از او اولای مردمان به او .

• وسائل ج 8 ص 278 ح 10652 | غیاث سلطان الوری فی بحار ج 85 ص 310 و در ذکری 74

✅️ و از ابن سنان روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

نمازی که وقت آن داخل شد و حال این که میّت نمرده بود باید آن را قضاء کند اولای مردمان به او .

• وسائل ج 8 ص 281 ح 10664 | غیاث الوری فی بحار ج 85 ص 313 و در ذکری 74

✍ و از این دو حدیث معلوم میشود که ولی میت باید صوم و صلوة میّت را قضاء نماید یا خودش و یا به اجاره بدهد به کسی دیگر که از جانب او قضاء بکند و بعض از علما از این احادیث استحباب فهمیده و اکثر عُلما وجوب فهمیده اند و اگر ولی میت پسر بزرگ باشد و حبوه ( اشیای شخصی پدر، مانند سلاح، لباس و انگشتر و غیره که به پسر ارشد می رسد) داشته باشد بر او واجب است قضاء صوم و صلوة به قرینه ی احادیث حبوه.

✅️ و در «کافی» از محمد روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرموده؛

چه مانع میشود شما را که بر والدین خود احسان نماید در حیات و در ممات ایشان از جانب آنها نماز بگذارد و تصدّق دهد و حج نماید و روزه باشد پس آنچه به جای آورد از میت باشد و از برای عمل کننده مثل اجر میت شود و خداوند به صله و احسان او زیاد فرماید اعمال خیر او را.

• کافی ج 2 ص 159 ح 7 | وسائل ج 8 ص 276 ح 10647

احادیث در بجا آوردن اعمال خوب برای اموات

✅️ و ایضاً ابن طاووس در کتاب «غیاث» از علی بن جعفر از حضرت کاظم ^{علیه السلام} روایت کرده که سؤال کردم از آن حضرت ^{علیه السلام} ؛

آیا صلاح است که کسی از جانب میّت نماز بگذارد و روزه باشد؟

حضرت فرمود؛ بلی نماز بگذارد از جانب میت آن قدری که دوست می دارد و قرار دهد آن را برای میت.

• بحار ج 85 ص 309 به نقل از غیاث سلطان الوری و ذکری ص 73 | وسائل ج 8 ص 277 ح 10648

✅️ و ایضاً از محمد روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

از جانب میت آیا نماز گذارده می شود؟

حضرت فرمود؛ بلی، و بلکه میت در تنگی می شود بعد از آن وسعت باشد به او و به او می گویند که این وسعت از جهت فلان برادر تو است.

• بحار ج 85 ص 309 به نقل از غیاث سلطان الوری و ذکری ص 73 | وسائل ج 8 ص 277 ح 10650

✅️ و از هشام روایت کرده که به حضرت صادق ^{علیه السلام} گفتم؛

به میت دعا و صدقه و روزه و مثل این ها می رسد؟

حضرت فرمود؛ بلی.

گفتم؛ آیا میت میداند که کدام کس آن ها را برای او به جای آورده؟

حضرت فرمود؛ بلی و بسا می شود که میت از آن کس بد دل باشد و بعد از آن از آن کس خوشحال می شود.

• بحار ج 85 ص 310 به نقل از غیاث سلطان الوری و ذکری ص 74 | وسائل ج 8 ص 278 ح 10653

✅️ و از ابن حمزه روایت کرده که از حضرت کاظم ^{علیه السلام} سؤال کردم؛

از کسی که حج و عمره و صوم و صلاۃ و صدقه به جای آورد از جانب والدین و اقربای خود.

حضرت فرمود؛ عیب ندارد اجر داده میشود اموات او و از برای او اجر دیگر است برای صله ارحام کردن او.

گفتم؛ اگر میت او مخالف باشد؟

حضرت فرمود؛ تخفیف می شود از او.

• بحار ج 85 ص 310 به نقل از غیاث سلطان الوری | وسائل ج 8 ص 278 ح 10654

✅️ و از ابن محبوب روایت نموده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

داخل میشود به میّت در قبر او نماز و روزه و حج و صدقه و احسان و دعا و اجر این ها هم برای میت نوشته میشود و هم برای عمل کننده.

• بحار ج 85 ص 308 به نقل از غیاث سلطان الوری | فقیه ج 1 ص 185 ح 557 | وسائل ج 8 ص 279 ح 10656

✍ و این حدیث را از ابن ابو عمیر و از ابن عمار از حضرت رضا ^{علیه السلام} و حضرت صادق ^{علیه السلام} نیز روایت کرده اند.

✅️ و ایضاً از ابن یقطین روایت کرده که به حضرت کاظم ^{علیه السلام} گفتم؛

که کسی از جانب میت صدقه میکند و نماز و روزه به جای آورد و بنده آزاد کند چطور است؟

حضرت فرمود؛ همه ی اینها خوب است و نفع اینها به میت میرسد.

• بحار ج 85 ص 312 به نقل از غیاث سلطان الوری | وسائل ج 8 ص 279 ح 10657

✅️ و از حماد روایت کرده که حضرت صادق ^{علیه السلام} فرمود؛

نماز و روزه و صدقه و حج و عمره و جمیع اعمال صالح نفع میکند به میت و بسا باشد در تنگی شود پس به سبب این اعمال وسعت میشود بر او و میگویند به او که این وسعت به جهت عمل فلان پسرت و فلان برادرت و فلان برادر دینی تو است.

• بحار ج 85 ص 312 به نقل از غیاث سلطان الوری | وسائل ج 8 ص 280 ح 10661

✍ و از امثال این احادیث بسیار است و معنای همه آنها نفع بردن میت است از اعمال صالحه ی ورثه و غیر ایشان و آثار این بسیار دیده و شنیده شده است.